清代拉萨水患治理与领主政治：四件19世纪水灾档案解读

旦增遵珠 恰日巴·洛桑朗杰 洪舒蔓（西南民族大学经济学院 四川成都 610041 政协拉萨市委员会 西藏拉萨 850000西南民族大学公共管理学院 四川成都 610041）

在留存的甘丹颇章时期水灾档案中，19 世纪发生于拉萨古城中北部的水灾有4次，这些档案不仅记录了灾害的基本情况，也向我们透露了很多重要的历史制度信息，值得我们关注。本文将对隶属雪列空（ཞིབོལ་ལས་ཁུངོས）的拉萨中北部宗谿以及吉雪（སྐྱཁྲིདེ་ཤབོདེ）地理范围内的4件档案进行文本分析，清理其基本信息，同时，对档案中的重要问题进行延伸讨论。

一、吉曲和吉雪

首先，本文将扼要地介绍该地区的历史和地理特征。水灾的发生源于河流，西藏中部①西藏中部被称为伍茹（དེབུ་རུ），这一地理概念源于中古时期，意即中部或中角，译作中翼。西藏中部的地望如下：东至沃卡，南以玛拉山（རྨེ་ལ）为界，西至尼木，北达当雄。《弟吴宗教源流》中伍茹东至沃卡秀巴奔顿（འོབོལ་ཁའོཁྲི་ཤུགོ་པོ་སྤུནི་བོདུནི），目前未能确定具体地理位置，但是沃卡北部诸山属于左翼之东界。南部的界限是相对比较清晰的，所谓的玛拉山脉（རྨེ་ལ་ལ་རྒྱུདེ）指的就是介于吉曲河谷和大藏布河谷之间的郭嘎拉山脉（རྒོབོདེ་དེཀར་ལ་རྒྱུདེ）。核心区吉雪的水灾主要与吉曲河（སྐྱཁྲིདེ་ཆུ）及其支流有关。（见图1）

图1 拉萨中北部水灾信息示意图（洪舒蔓绘制）

吉曲是今日拉萨河自墨竹工卡以下的称谓，这一河流的名称与早期的吉氏①西藏地名与河流的名称一般与早期的氏族部落相关。吉氏居于拉萨河主流吉曲河谷，邦国得名吉若，河流称吉曲。敦煌文献P.T.1286《小邦与其家臣及赞普王室世系表》记载：吉若江恩（སྐྱཁྲི་རབོའོ་ལྗོངོ་སྔོབོནི∕ལྕེངོསྔོབོནི）之地，以吉杰芒保（སྐྱཁྲི་རྗེཆེའོཁྲི་རྨེངོས་པོབོ）为王，其家臣有“谢乌”（ཤཆེའུ）与“萨布格”（སྤུགོ）二氏。这里所说的“吉若”应该是指今拉萨河流域为“吉”氏部落的居住地。近年来在措美县当许佛塔中发现的古书，同样记载了吉氏族的统治者和及其神灵。吉（སྐྱཁྲི∕སྐྱཁྲི་གློགོས∕སྐྱཁྲི་ལྷས∕སྐྱཁྲི་བུར∕སྐྱཁྲི་རྣམོས）作为地名频繁出现在敦煌文献P.T.1288《吐蕃大事纪年》中。其他传世史书《贤者喜宴》将其记做吉（ཀྱེཁྲི），《弟吴宗教源流》记做几（གྱིཁྲི），当下惯用的则是吉（སྐྱཁྲིདེ∕喜福）。另外，《柱间史》中书写了一段有关吉氏的“传说”，着力描绘了吉氏的乱伦以及超凡繁殖力，将吉氏与苯教之间确立了某种关联。同一材料还称吉氏源于澎域，赞普招其为工匠，令其承建热木切（ར་མོབོ་ཆཆེ∕小昭寺）神殿等。这些令人困惑的关于吉氏的信息，需要从新的角度去认知。由于早期吉氏，史料阙如，基本无人关注。阿贵研究吉若时，提及了后弘期早期的吉·益西旺布、吉·曲吉森格和吉·江央扎巴等僧人与吉氏相关。这些僧人确有明确记载，将其认作吉氏遗存也算妥当（参见：阿贵.吐蕃小邦时代历史[M].拉萨：西藏人民出版社，2015：93.）。林冠群则以为“几若……非直接亡于悉补野政权，但其所在之地，拉萨河流域日后成为吐蕃王朝建制中的dBu-ru（དེབུ་རུ）的范畴，是为吐蕃王朝的核心区。至于四国的统治氏族是否遭湮灭,或仍留存，史无明言，无从得知”（参见林冠群.唐代吐蕃史论集[M].北京：中国藏学出版社，2006：20.）。相关。依据河源唯远确定的原则，位于藏北嘉黎县北部麦地卡（སྨྲིཁྲི་ཏཁྲི་ཁ）湿地被界定为今日拉萨河的源头。然而，就传统观念而言，吉曲河源于念青唐古拉山的冰川和湿地。水源地被认作念神的心脏地带（སྙཁྲིངོ་རཁྲི），因赋神性，此处的河流被称作拉曲（ལྷ་ཆུ）。从此处到旁多（ཕབོ་མོདེབོ）之间，有两个主要支流，来自北部的热振藏布（རྭ་སྒྲོཆེངོ་གོཙིངོ་པོབོ）和西南的帕曲（སྦྲེ་ཆུ），汇入伍茹拉曲（དེབུ་རུ་ལྷ་ཆུ），整个片区，地势较高，统称北部（བྱངོ）。旁多以东，海拔沉降，称为下部谷地龙雪（ཀླུངོ་ཤབོདེ），河流改称绒曲（རབོངོ་ཆུ）。下至墨竹工卡，汇入来自东北直贡的学绒藏布（གོཞིབོ་རབོངོ་གོཙིངོ་པོབོ），以及源自东面的墨竹曲（མོལ་གྲབོ་ཆུ），始称吉曲。由此，发源于念青唐古拉的江河进入了历史上具备重大意义的中部西藏的核心地带。吉曲主流一路向西，汇入来自西北向东南的澎布岩曲（འོཕནི་པོབོ་ངོས་ཆུ）。澎隅（འོཕནི་ཡུལ）介于两个关键通道之间，即恰拉（ཆགོ་ལ）和郭拉（སྒབོ་ལ）。翻过恰拉，为河流源头的北部旁多片区。翻过澎隅和拉萨之间的重要通道郭拉山口，即为夺底（དེབོགོ་བོདེཆེ）和娘热（ཉིངོ་བྲིནི）片区，便进入了拉萨北部。另外，同样一条源于念青唐古拉山脉的堆龙曲（སྟབོདེ་ལུངོ་ཆུ），流经羊八井、堆龙注入吉曲干流。吉曲河继续向西流淌，最终在曲水汇入雅鲁藏布江（གོཙིངོ་པོབོ）。

本文研究的地理范围吉雪处于吉曲河流域的中段，其上游为吉堆（སྐྱཁྲིདེ་སྟབོདེ）、下游为吉麦（སྐྱཁྲིདེ་སྨདེ）。割据纷乱时期的传世文献《弟吴宗教源流》中，拉萨小昭寺被列为伍茹中心，吉雪核心区被称为伍茹雪钦（དེབུ་རུ་ཤབོདེ་ཆཆེནི），号称赞普直属区。[1]虽然，有关建制的信息是该文本的核心价值所在，然而，有关中古时期吉雪地域重要性的判断，目前缺乏更多旁证的支撑。

吉雪水患治理的过程，折射了拉萨如何成为圣地的过程。在历史上，吉雪的水患治理力度远高于其他区域，并与圣地拉萨的建构过程存在一种对应关系。7-8 世纪的史料中，此地被称为逻挲（ར་ས∕羊土之地）。P.T.1288大事记年中“拉萨”仅被提及过两次。其一为670 年记载赞普芒松芒赞驻于“沃塘”（འོབོ་དེངོ）；其二为710年记载赞蒙金城公主至逻挲之“鹿苑”（ར་སའོཁྲི་ཤ་ཙིལ），都与湖泊、湿地有关。赞普与王室行止记载中尽是流动的庐帐与宮堡，且大多位于易守难攻之险要处。羊土之地，位于沼泽，并非优选之地。割据时期（9-12世纪）史料有一个共同的核心部分，就是不断在塑造一个三代法王的形象，以及对圣地拉萨的建构。赤松赞被设计为观世音菩萨化身②11世纪问世的两部记述松赞干布“佛法业绩”的“伏藏书”——《柱间史》和《十万嘛呢遗训》——将其描述成了观世音的化身，一生致力于弘扬佛法的伟大法王，并影响后世史学家。敦煌文献IOL Tib J597和《韦协》于阗授记部分，皆有赤松赞为观世音化身故事的编排。由此可见，观音化身、圣地拉萨以及净土布达拉之说始于割据时期，只是不同版本细节略有不同而已。，负有调伏教化蕃人之使命。在逻挲这个半实半虚的环境中，以超自然的力量，修建了两个神殿——逻挲幻变祖拉康（大昭寺）和热木其祖拉康（小昭寺）。沃塘湖、鹿苑以及一个布满湿地的牧业环境不断被提及。守护神殿与护堤筑坝，则是这一时期吉雪拉萨在史书中最为重要的记载。12世纪后半期，在拉萨、澎隅和雅砻发生了四部之乱①割据时期，978年鲁梅等“卫藏十学者”从朵斯麦（མོདེབོ་སྨདེ）受比丘戒，陆续返藏，形成鲁梅、巴、惹、征四部，逐步在吉曲河和大藏布上下游发展起来。在十一世纪中和十二世纪初，四部之间为了寺田多次发生战争。参见恰白·次旦平措诺章·吴坚.西藏简明通史（上）[M].拉萨:西藏藏文古籍出版社，1989：595，596.，战火烧至史上最重要的三个佛殿：大昭寺、小昭寺和昌珠寺，破坏极其严重。当时塔布拉杰的弟子崔称宁波在四部之间居间调解，修复了大、小昭寺，并将寺庙移交给了蔡巴噶举的创建者公堂喇嘛香照管。萨迦政权时期（13-14世纪），吉曲河流域的政治中心在蔡公堂，但是《红史》同样浓墨记载了蔡巴噶举教派桑杰本修缮拉萨河堤、调解止贡与达垄的纠纷。[2]《公堂寺志》和《杜鹃歌声》也都记载了门朗多吉修建拉萨八廓、装盖扎拉鲁浦之金顶及释迦摩尼佛与大悲观音二圣宝殿之金顶等事迹。[3]帕竹时期（14-17世纪），格鲁派开宗之士宗喀巴派员大规模地整修了大昭寺的殿堂、厩院、壁画和内外三宝所依等。[4]甘丹颇章时期则是建构和经营圣地遗产最为重要的时期，维修扩建了布达拉宫和大昭寺，进一步强化了圣地形象。为了吉雪古城免遭水患，索南嘉措建立了色拉寺、哲蚌寺和噶东寺僧人每年必须参与河堤修筑的制度，[5]同时加强了北部流沙河工程的长期维护，还在拉萨东面设置了河流巡查员。

纵观历史，自割据时期以降，吉雪不断地被塑造为西藏的中心，而水患治理史可谓拉萨历史的核心要素之一。终于在甘丹颇章时期，它在非文本意义上，正式成为了政治和文化中心。

二、四件拉萨古城中北部水灾档案分析

下面我们要观察的这4 份文本之间有很强的关联性。其一，这4份档案中的灾害点都位于拉萨古城的北面和西北面。其二，4份档案都关涉拉萨北部防水工程——沙堤（བྱཆེ་རགོས）。其三，从行政机构管辖范围而言，4 份档案所涉宗谿都是隶属雪列空。由此，将这四份档案与拉萨东面的留存档案分别予以研究是必要的。

（一）《哲林谿堆阿兰巴因水灾请减差赋事呈噶厦文》②档案汉译文参见西藏历史档案馆中国科学院地理研究所等.灾异志——水灾篇[M].北京:中国藏学出版社，1990.下同。

1.原文

འོབྲིས་གློཁྲིངོ་གོཞིཁྲིས་སྡབོདེ་རམོ་པོ་བོས་ས་ཞིཁྲིངོ་ཆུ་གོནིབོདེ་བྱུངོ་བོར་བོབོགོས་ཆགོ་ཞུ་སྐབོར་བོཀའོ་ཤགོ་ལ་ཕུལ་སྙནི།དེཔོལ་གོནིམོ་སའོཁྲི་དེབོངོ་ཕྱུགོ་མོཁྲི་རྗེཆེ་ཆབོས་རྒྱལ་ཆཆེནི་པོབོ་ལྷནི་རྒྱས་མོཆབོགོ་གོཁྲི་ཞིབོས་པོདེ་③这一时段由于第十一世达赖喇嘛处于青少年期，摄政由热振阿旺益西崔晨坚参担任。噶伦由夏扎·旺秋杰布（བོཤདེ་སྒྲོ་དེབོངོ་ཕྱུགོ་རྒྱལ་པོབོ），班伦（དེཔོལ་ལྷུནི）佚名（家族？）担任，其他两位噶伦未找到相关信息。རཁྲིནི་པོབོ་ཆཆེའོཁྲི་དྲུངོ་དུ།

གུས་འོབོངོས་འོབྲིས་གློཁྲིངོ་གོཞིཁྲིས་སྡབོདེ་རམོ་པོ་བོའོཁྲི་ངོབོ་ཚབོ་④甘丹颇章时期，基层宗谿治理经常委派代理人经营。ནིས་དེངོབོས་གོནིས་འུ་ཐུགོ་གོཁྲིས་ཡོངོ་སྐྱར་གོསཆེར་སྙནི་རཁྲིནི་པོབོ་ཆཆེ་གོཙིཚེར་བོསུནི་མོཁྲི་ཞུ་མོཐུ་མོཆེདེ་ལ་ཆབོས་ཀློབོངོ་ཆཆེནི་པོབོ་སྐདེ་ཅོཁྲིགོ་ཀྱེངོ་ཚཛོམོ་བོཞིཆེས ་ མོཁྲི་ མོངོའོ་ བོ་ མོཁྱཏེནི་ ཞུ་ གོསབོལ ་ འོདེཆེབོས ་ སྙཁྲིངོ་ ། འོདེཁྲི་ ལབོ་ ཆ ར ་ ཞིབོདེ་ ཆཆེ་ བོབོས ་ ཀྱེཁྲིས ་ སྔོབོནི་ དུ་ཟླ༦ཚཚེས༡༠ནིས་ཚཚེས༢༧བོར་དེབོགོ་བོདེཆེའོཁྲི་⑤（དེབོགོ་བོདེཆེ）在敦煌文献P.T.1287中称为（དེབོར་ཏཆེ），即城关区夺底乡。ཕུ་ཆུ་རྒྱས་ཆཆེས་གྲྭ་བོཞིཁྲིའོཁྲི་ལྟགོ་⑥今扎基寺北面，原流沙河流域，参见示意图。ཡོས་མོས་ཕནི་ཚུནི་ནིས་ཆུ་ཤབོར་ཅོཁྲི་ཆཆེས་འོབྲིས་གློཁྲིངོ་གོཞིཁྲིས་ཀའོཁྲི་ཕྱིགོ་འོདེཆེབོས་སྨནི་ཆུ་འོབོངོ་པོ་⑦田地名称，今无法确认。文本中其他类似田地名称，不再标注。ནིས་སྨནི་ཆུ་ཨོ་མོ་ཟིཆེར་བོ་ཅོནི་ཞིཁྲིངོ་མོཁྲིགོ་ངོབོ་དྲུགོ་སྤྱོཁྲིར་ས ་ བོབོནི་ རུའོཁྲི་ཁལ་ཉིཁྲི་ཤུ་འོགྲབོ་བོ་ཆུ་གོནིབོདེ་ཚབོས་ཆཆེས་སྟབོནི་བོསྡུ་མོཆེདེ་དུ་གྱུར་པོ་མོ་ཟིདེ། ལྷགོ་པོར་རྒྱུདེ་ཐངོ་ཁངོ་གོཅོཁྲིགོ་རྒྱུདེ། གོཤབོངོ་ཁ་⑧雄卡（གོཤབོངོ་ཁ）在历史上为小昭寺北面一个林地，城镇化过程中已消逝。མོནི། ལྕེངོ་ཤར་⑨姜夏（ལྕེངོ་ཤར）为小昭寺北面，大转经环道以外区域。བྱངོ་རྒྱུདེ་བོཅོས་ཀྱེཁྲི་ཁབོངོས་སུ་ཕྱིགོ་འོདེཆེབོས་ཞིཁྲིངོ་ངོབོ་གྲངོས་བོཅུ་བོཞིཁྲི་སྤྱོཁྲིར་ས་བོབོནི་ཁལ་བོརྒྱ་སྐབོར་འོགྲབོ་བོ་བོཅོས་ལའོངོ་ཆུ་གོནིབོདེ་ཆཆེ་བོས་སྟབོནི་འོབོབོ་ཕྱིཆེདེ་རྩེ་རྩེཆེ་ཕྱིཆེདེ་ཆ་ཙིམོ་ལས་ལགོ་ལབོནི་བྱུངོ་ནི་ལས་གོཞིནི་མོ་ཆུ་གོནིབོདེ་ཆཆེ་བོས་སྟབོནི་བོསྡུ་ལཆེནི་བྱ་རྒྱུ་མོཆེདེ་ངོཆེས་དེངོ་། དེཆེ་མོཚུངོས་འོབྲིས་གོཞིཁྲིས་རཁྲིམོ་ཅོནི་ནིས་གོཞུངོ་རྒྱུགོས་བུདེ་སྟབོངོ་ཉིངོ་བྲིནི་⑩娘热（ཉིངོ་བྲིནི）为今城关区娘热街道。གྲབོགོ་མོཁར་ཅོནི་རྐངོ་གོཉིཁྲིས་གྱིཁྲི་ཁྲལ་རཁྲིགོས་ཆཆེ་ཕྲ་གོཞུངོ་རྒྱུགོས་སྤྱོཁྲི་འོགྲཆེ་གོཞིཁྲིས་སྡབོདེ་ནིས་སྒྲུབོ་བླངོས་ཞུ་དེགོབོས་ཀྱེཁྲི་ས་ཞིཁྲིངོ་སབོནི་ཁལ་བོདུནི་ཅུ་སྐབོར་འོགྲབོ་བོ་འོདེཆེབོས་དེགོ་བྱཆེདེ་དེགོབོས་ལའོངོ་ཟླ༦ནིངོ་ཆཆེ་ཤབོར་ཐཆེངོས་གོསུམོ་ཙིམོ་བྱུངོ་བོས་སྟབོནི་འོབོབོ་ཀྱེངོ་སབོནི་སྐྱཁྲིནི་འོཁབོར་ཙིམོ་བྱུངོ་ནི་མོ་གོཏབོགོས་རྩེ་རྩེཆེ་གོཉིཁྲིས་ཀ་ལགོ་ལཆེནི་ཡོབོངོ་རཆེ་རྦདེ་ཟིདེ་དུ་གྱུར་ལགོས་པོ་བོཅོས། འོདེཁྲི་སྐབོར་སྐྱཁྲིདེ་སྡུགོ་སྙནི་ཞུ་ཕུལ་བོར་ཕྱིཁྲིར་ཕཆེབོས་འོགོབོ་མོཆནི་དུ་འོབྲིས་གློཁྲིངོ་གོཞིཁྲིས་འོབྲུ་རྩེཆེ་གོཉིཆེར་ཚངོ་། རྩེཆེ་འོཕགོས་པོ་རཁྲིནི་པོབོ་ཆཆེས་①布达拉宫旃檀世自在观世音（རྩེཆེ་འོཕགོས་པོ་རཁྲིནི་པོབོ་ཆཆེ）塑像在西藏佛教历史上具有特殊意义。དེབུས་སྟཆེནི་(རྟེཆེནི་)མོཆབོགོ་ཁགོ་རྣམོས་ཀྱེཁྲི་མོཆབོདེ་འོབྲུ། རྣམོ་གྲྭའོཁྲི་ལབོ་འོཁབོར་འོབོ་འོབྲུའོཁྲི་②朗杰札仓每年制作奶食（རྣམོ་གྲྭའོཁྲི་ལབོ་འོཁབོར་འོབོ་འོབྲུ）是为宫中的法事活动预备。རྒྱུ་སབོགོས་ལ་ཁ་འོཐབོ་སབོངོ་བོ་ཡོཁྲིནི་གོཤཁྲིས་ཆགོ་ཡོངོ་གོཏབོངོ་རྒྱུ་བོབོས་གོསལ་མོ་བོདེཆེ་ཞིཆེས་ཕཆེབོས་པོ་འོདེཁྲི་ཐདེ། དེཆེ་སྔོ་གོཞིཁྲིས་སྡབོདེ་གོབོངོ་མོ་རཁྲིམོ་ཅོནི་ལ་སྟབོནི་ཉིཆེས་ཆཆེར་མོ་བྱུངོ་འོདུགོ་ལགོས་ཀྱེངོ་གོཞིཁྲིས་འོབྲུ་ཆདེ་ལུས་ཡོབོདེ་མོཆེདེ་བླ་དེཔོབོནི་དེབྱཁྲིངོས་ཆབོདེ་དེཆེ་དེགོ་ལ་འོགྲནི་མོངོའོ་ཞུས་པོ་གོ་ལ་སྲཁྲིདེ་རུངོ་། ཕྱིགོ་འོདེཆེབོས་ཕལ་ཆཆེར་ལ་ཆུ་གོནིབོདེ་ཚབོས་ཆཆེ་བྱུངོ་སྟབོས་སཆེམོས་ཅོནི་ལ་དེགྲ་སྡངོ་སངོས་རྒྱས་ལ་འོབོབོདེ་པོའོཁྲི་དེཔོཆེ་བོཞིཁྲིནི་གོཞིཁྲིས་འོབྲུ་འོབུལ་དེམོཁྲིགོས་དེངོ་བྲིལ་བོ་དེཀབོནི་མོཆབོགོ་དེཔོངོ་བོཙུགོས་དེངོབོས་གོནིས་ལས། བླབོ་ལྷདེ་དྲེནི་འོཁྲུལ་གྱིཁྲི་སྙནི་ཞུ་ཕུལ་བོ་ཞིཁྲིགོ་གོཏནི་ནིས་མོཆེདེ་ངོཆེས་ལགོས་ནི། དེ་སྒབོས་ཞུ་བོའོཁྲི་སྙཁྲིངོ་པོབོར་ལྷ་རབོ་འོདེཁྲི་ལབོའོཁྲི་སྟབོནི་འོབོབོ་བོསྡུ་ལཆེནི་ཐདེ་རྩེཆེ་གོཉིཆེར་ལས་ཁུངོས་ནིས་སྟབོནི་རྒྱབོ་སྐུ་ཚབོ་ཡོབོདེ་པོ་ཞིཁྲིགོ་དེངོ་། དེཆེ་མོཁྲིནི་སྟབོནི་འོབོབོ་ཀྱེཁྲི་གོསུམོ་ཆ་གོཉིཁྲིས་ཆགོ་ཡོངོ་། མོཐར་གོནིངོ་གོཏདེ་དུ་གྱུར་ཚཚེ་ཕྱིཆེདེ་ཆགོ་ཕྱིཆེདེ་སྒྲུབོ་ཞུས་འོཐུས་ཀྱེཁྲི་རཆེ་འོབྲིས་དེབོནི་སྨཁྲིནི་བོཀའོ་གོསལ་འོགོབོ་མོཆནི་དུ་འོཕྲལ་རྩེབོལ་བོརྩེཆེ་བོ་ཆཆེནི་པོབོས་གོཟིཁྲིགོས་པོ་མོཁྱཏེནི།མོཁྱཏེནི།ཞིཆེས་གོསབོལ་བོ་འོདེཆེབོས་པོ་

ལགོས།

文本大意：

这是一篇哲林谿堆阿兰巴的代理向噶厦政府因水灾请减差赋的呈文。事关某年（？）藏历六月拉萨北部水利工事沙坝溃堤的灾情。拉萨北部夺底沟涨水，致使扎基上部一带泛滥成灾。文本内容涉及哲林谿堆自营地的具体损失情况呈报；阿兰巴在娘热片区土地受损的情况呈报；对前期恳请的情况和批示的复述；哲林谿堆过往按时纳粮的良好纪录；以及对噶厦政府减免秋赋三分之二的恳请。

2.档案分析

（1）信息梳理

这份档案的年份并未明确交代，但是编排在1848 年和1850 年两个档案之间。这一编排缘由，未见原档，依据不清。此公文是哲林谿堆负责人——阿兰巴家族的代理人，给大昭寺噶夏府的呈文。哲布林谿堆遗址不复存在，曾经位于布达拉宫东南位置，今康昂多南路一带。（见图2）

图2 圆圈部分为哲布林谿堆（འོབྲིས་གློཁྲིངོ་གོཞིཁྲིས）（1942年 德穆·丹增加措）

依据档案内容，我们得到以下六点文本和历史信息：

第一，拉萨北部沙坝河水泛滥。今年（？）多雨水，自藏历六月十五日至二十七日，拉萨北部洛梅谿堆的夺底沟涨水，致使扎基上部一带泛滥成灾。文中提及的洛梅谿堆是被历史遗忘的中古西藏的千户夺底（དེབོར་ཏཆེ）所在，是拉萨北部通往澎隅的必经通道。相反，扎基（གྲྭ་བོཞིཁྲི）谿堆名声在外。虽然其管辖范围不大，然而缘于驻藏大臣、清军和藏军先后在此驻扎，四僧寺及其护法神的影响，以及后来十三世达赖喇嘛时期开展的新政，使得扎基之地为众人所熟知。

第二，扎基寺与小昭寺区间灾况。哲林谿堆的六块自营地，共二十克遭受严重水患，秋收无望。又有十四块自营地，共约一百克种子地受灾甚重，粮草仅半收而已。此处主要呈报的是阿兰巴家族的在职自营地的具体损失，其他非自营差地只是提及水患严重，确定无收，而没有禀报具体灾情。

第三，娘热片区灾况。阿兰巴（代理）没有忘记禀报娘热片区的一个受损的非自营土地。历任哲林谿堆（无法明确），将娘热片区的政府绝户差民之二岗地，核算为种子地即七十多克，所应承担的差赋，与一般政府差民一样，由谿堆支应。六月份，前后发生三次大水，粮草皆无收获之望。该土地不是谿堆的自营地，只是由于无人支差，形成空岗，由谿堆（或者代理）经营。

第四，前期恳请的情况和批示复述。前期的呈文与批示文本未见，应该不复存在。哲林谿堆的纳粮是布达拉宫司库，布达拉宫旃檀世自在观世音为主诸菩萨香火专用粮，以及朗杰札仓每年制奶食所需的预备。收支相抵，并无富余，故不便减免。这个批示严正告诉阿兰巴家族，虽然今年遭遇水灾，但是这部分粮食必须缴纳，其恳请未准。对于甘丹颇章政权而言，布达拉宫机构的地位是至高无上的，尤其是主尊观世音的象征寓意之传统，涉及统治的合法性，朗杰札仓僧众又承担地方政权最为重要的宗教典仪，关系布宫度支，此类恳请被拒是常态。然而，下行言辞甚是克制，未见一般文本中的训斥口吻。

第五，陈述过往按时纳粮纪录。平时历任谿堆不欠应纳租赋，今因自营地几乎全遭严重水灾，故请减免租赋，并非对供佛之粮有意拖欠。阿兰巴（代理人）具誓，确难交粮，决非存心谎报。对于阿兰巴家族而言，今年（？）在哲布林谿堆的经营可能要遭受损失。

第六，再度恳请。由于不愿意承受此番损失，阿兰巴家族提出，今年（？）秋季征收时，最好请布达拉宫司库派员莅临，减免秋赋三分之二。如有所不便，则请征半减半。再次提交呈文，说明存在一定减免的可能性。没有后续档案留存，无法证实。

（2）延伸讨论：阿兰巴家族

阿兰巴（རམོ་པོ)家族祖业庄园在藏绒（གོཙིངོ་རབོངོ），位于江孜北部通往拉萨的一处高地之上，是仁蚌高地重要的地方势力。他们虽是望族，却未留下家族史。伯戴克（Petech）利用大量的传记，在《西藏的贵族与政府》中梳理了这个家族的基本信息。班丹旺结（དེཔོལ་ལྡེནི་དེབོངོ་རྒྱལ）曾于1717-1718 年与颇罗鼐结盟，并且在1728 年初，作为后藏代本，指挥过颇罗鼐在藏绒的军队，打败了拉萨军队。1734年，清朝皇上赐给他扎萨克头等台吉头衔。1736 年，达赖喇嘛在自扎什伦布返回的途中，也曾在其仁蚌的祖宅内停留。该家族后人或承袭其代本职位，或在军中谋职。[6]

本次档案显示，1850-1852 期间，有一个阿兰巴成员代理在经营哲布林谿堆，可以理解为一个不具名的家族成员谋得了一个宗本的职位①铁鸡年(1921 年)《仁蚌宗堆为阿兰巴田地遭受水灾事所呈递的巡查报告》（རཁྲིནི་སྤུངོས་རྫོབོངོ་སྡབོདེ་ཀྱེཁྲིས་རམོ་པོ་བོའོཁྲི་ས་ཞིཁྲིངོ་ཆུས་ཁྱཆེར་སབོངོ་སྐབོར་བོཀའོ་ཤགོ་ལ་ཕུལ་བོའོཁྲི་བོསྐབོར་ཐབོ།），可以帮助我们了解这个家族祖业本田以及领属差民的一些微观历史信息。参见西藏历史档案馆等编.灾异志——水灾篇[M].拉萨:西藏人民出版社，1987：145-146.。

1858年，一位噶仲阿兰巴是噶伦吉堆巴（སྐྱཁྲིདེ་སྟབོདེ་པོ）的幕僚，后被赐予台吉印信。

阿兰巴·拉旺夺结（རམོ་པོ་ལྷ་དེབོངོ་རྡེབོ་རྗེཆེ)在1871年是个代本，在班丹顿珠的未遂政变中表现果敢，得到驻藏大臣奖赏，1878 年以前受任为噶伦。从此该家族从古扎（སྐུ་དྲེགོ）家族步入米扎（མོཁྲི་དྲེགོ）行列，成为在后藏和拉萨都有影响力的领主，且子孙多在拉萨各类机构谋职，经营其家族产业。

由于甘丹颇章时期的西藏各地大领主都集中在拉萨，历史重大事件多发生在此，即使这样的家族也会被历史记载所忽略。据《拉萨文史资料》记载，江冲（ལྕེངོ་གྲབོངོ）村有米扎级别的阿兰巴家族的子庄园。[7]

（二）《噶厦对拉萨巴日库农田遭受水灾请减差事之批复》

1.原文

བོཀའོ་ཤགོ་གོཁྲིས་སྤ་རཁྲི་ཁུལ་②巴日库（སྤ་རཁྲི་ཁུལ）为今拉萨巿城关区下属巴尔库办事处，实为岩山区（བྲིགོ་རཁྲི་ཁུལ）。ས་ཞིཁྲིངོ་ཆུ་ཤབོར་སབོངོ་བོར་ཁྲལ་ཆགོ་བོཏངོ་སྐབོར་འོགོབོ་ཟིཁྲིནི།འོདེཁྲི་ནིངོ་གོཁྲི་རྒྱུ་མོཚནི་ངོཆེས། གོཤམོ་གོསལ། སཆེར་བྱཆེས་སྡཆེ་པོ་ར་མོཐབོངོ་སབོ་བོརྗེཆེས་སུ་སབོངོ་གོཤཁྲིས་ལྕེགོས་སྟགོ་ཞིཁྲིབོ་དེཔྱིབོདེ་སྐབོས་བོཀའོ་གོཏནི་སྤྱོནི་ཞུའོཁྲི་ཐབོགོ་རྒྱུ་ རྐྱེཆེནི་སྙནི་ཞུ་མོ་ཕུལ་བོར་བོརྟེཆེནི། ངོནི་དུདེ་ལྔ་ལ་འོདེབོནི་③顿（འོདེབོནི）为西藏地方政府计算差地面积单位名。一顿为二岗（རྐངོ་）每顿面积的大小不定，大者可播种青稞八十克（ཁལ），小者可播种四十克。依土地多少规定每顿交纳田赋若干克，畜力差徭若干头次，兵役差若干名等。ཐབོནི་པོའོཁྲི་ཐབོགོ་ཁྲལ་རྟེཆེནི་ས་ཞིཁྲིངོ་རྣམོས་ལ་བྱཆེ་རགོ་རཁྲིམོ་ཤབོར་གྱིཁྲིས་བྱཆེ་ནིབོནི་དེངོ་། ནི་འོགྲཁྲིགོས་བོཅོས་ཀྱེཁྲི་སྐབོར་སྙནི་ཞུ་ཕུལ་བོས་ལྕེགོས་བྱཁྲི་④铁鼠年（ལྕེགོས་བྱཁྲི）为1840年。ཞུ་ཐབོ་འོགོབོ་མོཆནི་དུ་གོཞུངོ་རྒྱུགོ་སྤ་རཁྲི་ཤར་པོར་བོབོགོས་འོབོབོ་ཀྱེཁྲི་ལྔ་ཆ་གོཉིཁྲིས་དེངོ་། ཆབོས་གོཞིཁྲིས་མོཁྲི་སཆེར་རྣམོས་ལ་རྫོབོངོ་སྐྱཆེལ་རྟེ་ཁལ་མོཁྲི་གོསུམོ་འོཁྲཁྲི་འོབོབོ་ཐབོགོ་ནིས་ཆགོ་དྲུགོ་ཟུར་གོཅོཁྲིགོ་གོཁྲི་ཐབོགོ་ལྕེགོས་གློངོ་⑤铁牛年（ལྕེགོས་གློངོ）为1841年。ཞུ་ཐབོ་འོགོབོ་མོཆནི་རྩེལ་བོ་ཟུར་ཕུལ་ལ་ཕྱིཆེདེ་ལྔ་ཟུར་གོཅོཁྲིགོ་ ཆ གོ་རྩེལ་བོ་དེངོ་། འོདེཁྲི་ལབོ་ བྱཆེ་ར གོ་ཆུ་བོསྒྱུར ་བོསྐྱངོས་ པོས ། གུས ་པོ་ ཚཛོའོཁྲི་ས ་ཞིཁྲིངོ་བྱཆེ་རགོ་ ཉིཆེ་འོདེབོས་སུ་ཡོབོདེ་རཁྲིགོས་རྣམོས་བྱཆེ་ནིབོནི་དུ་སབོངོ་བོར་སྙནི་ཞུ་ཕུལ་བོའོཁྲི་ཕྱིཁྲིར་ཕཆེབོས་འོགོབོ་མོཆནི་ལ་གོཞུངོ་རྒྱུགོས་སྤ་རཁྲི་ཤར་①差户巴日夏（སྤ་རཁྲི་ཤར་པོ）的后人至今生活在城关区巴尔库社区。བོབོགོས་ཀྱེཁྲི་ཕྱིཆེདེ་འོབོབོ་དེངོ་སཆེར་ཆབོས་མོཁྲི་སཆེར་ལ་འོདེཁྲི་ལབོ་བྱཆེ་ནིབོནི་སབོངོ་བོར་རྟེ་ཁལ་མོཁྲི་གོསུམོ་འོཁྲཁྲི་ཆའོཁྲི་ཐབོགོ་ནིས་ལྔ་ཟུར་གོཅོཁྲིགོ་ལབོ་ལྔའོཁྲི་རཁྲིངོ་ཆགོ་རྩེལ་བོ་ལས། སྔོབོནི་ཕནི་བྱཆེ་ནིབོནི་སབོངོ་རཁྲིགོས་ལ་ཆགོ་གོཏནི་ནིས་མོ་བྱུངོ་འོདུགོ་པོ། རབོ་ཏུ་མོཐའོ་ཞིཁྲིངོ་བོསྡདེ་རཁྲིགོས་རྣམོས་ལ་སབོནི་འོགྲབོ་སྐབོར་བོའོཁྲི་དེཆེ་གོའོཁྲི་འོཁྲཁྲི་སྒྲུབོ་ཞིབོས་འོདེཆེགོས་ཞུས་ཆབོགོ་པོ་ཞིཁྲིགོ་དེངོ་། དེཆེ་ཡོངོ་གོནིངོ་གོཏདེ་གྱུར་ཚཚེ་རྫོབོངོ་སྐྱཆེལ་རྟེ་ཁལ་མོཁྲི་གོསུམོ་རྩེ་ཆགོ་དེགོབོས་ཚུལ་སྐབོར། ཞིཁྲིབོ་པོར་ལྕེགོས་བྱཁྲིས་ཞུ་ཐབོ་འོགོབོ་མོཆནི་དུ་སྤ་ཤར་ལ་བོབོགོས་ཀྱེཁྲི་ལྔ་ཆ་གོཉིཁྲིས་དེངོ་སཆེར་ཆབོས་མོཁྲི་སཆེར་རྣམོས་ལ་རྫོབོངོ་སྐྱཆེལ་རྟེ་ཁལ་མོཁྲི་གོསུམོ་འོཁྲཁྲི་འོབོབོ་ཐབོགོ་ནིས་དྲུགོ་ཟུར་གོཙིཙིགོ་(གོཅོཁྲིགོ་)གོཁྲི་ཐབོགོལྕེགོས་གློངོ་སྦུགོ་དེམོ་ཞུ་ཐབོ་འོགོབོ་མོཆནི་མོར། སཆེར་ཆབོས་མོཁྲི་སཆེར་རྣམོས་ལ་རྫོབོངོ་སྐྱཆེལ་རྟེ་ཁལ་མོཁྲི་གོསུམོ་འོཁྲཁྲི་ཆའོཁྲི་ཐབོགོ་ནིས་ཕྱིཆེདེ་ལྔ་ཟུར་གོཅོཁྲིགོ་ཆགོ་རྩེལ་འོདུགོ་པོ། དེཆེས་ནི་ས་གོནིས་སུ་ཞིབོལ་གོཉིཆེར་སྦྲེཆེལ་པོབོ་རྡེབོགོ་བོསྐབོར་བོགྱིཁྲིས་བོཅུགོ་པོར། ལྕེགོས་བྱཁྲི་ལྕེགོས་གློངོ་བྱཆེ་ནིབོནི་སབོངོ་རཁྲིགོས་འོདེཆེབོས་བོཀབོལ་ཐུབོ་ཚཛོདེ་མོཆེདེ་འོདུགོ་པོ་བོཅོས་གོབོངོ་གོསལ་ལབོ་སྔོ་རྟེཁྲིངོ་གོཁྲི་ཆགོ་ཐབོགོའོདེཁྲི་ལབོ་བྱཆེ་རགོ་ཆུ་སྐྱབོནི་བྱཆེ་ནིབོནི་བྱུངོ་བོས་རྟེ་ཁལ་མོཁྲི་གོསུམོ་འོབོབོ་ཐབོགོ་ནིས་ཆགོ་ལྔ་ཟུར་བོཅོས་གོཞུངོ་རྒྱུགོས་སྤ་ཤར་ལ་བོབོགོས་ཀྱེཁྲི་ཕྱིཆེདེ་འོབོབོ་དེངོ་། སཆེར་ཆབོས་མོཁྲི་སཆེར་རྣམོས་ལ་རྟེ་ཁལ་མོཁྲི་གོསུམོ་འོཁྲཁྲི་འོབོབོ་ཀྱེཁྲི་ཕྱིཆེདེ་དེངོ་བོཅུ་གོཉིཁྲིས་ཆ་བོརྒྱ་དེངོ་བོརྒྱདེ་ཅུ་ཐམོ་པོའོཁྲི་ཆ། ཆུ་ཡོབོས་②水兔年为1843年。ནིས་བོཟུངོས་ལབོ་ལྔའོཁྲི་རཁྲིངོ་ཆགོ་ཡོངོ་མོཁྲི་བྱཆེདེ་མོཐུ་མོཆེདེ་ཡོབོངོ་འོགྲབོ་ཞིཁྲིངོ་། ལབོ་དུས་རྫོབོགོས་མོཚམོས་ནིས་འོཁྲཁྲི་འོབོབོ་ལ་ཞྭ་ཆགོ་མོཆེདེ་པོ་སྒྲུབོ་བླངོས་བྱཆེདེ་པོ་ལས། འོདེཁྲིར་བོསྙདེ་སླར་ཡོངོ་མོགོབོ་ཐར་དེཔུངོ་འོཛུདེ་ཀྱེཁྲིས་ཞུ་འོཛུདེ་ཀ་ཀབོར་རཁྲིགོས་གོཏནི་ནིས་བྱས་མོཁྲི་ཆབོགོ་པོས་དེཆེ་དེབོནི་ཁུངོས་སབོ་སབོར་འོདེཁྲི་ཐབོགོ་ནིས་མོབོལ་ཆབོགོ་པོ་གྱིཁྲིས།

ཆུ་སྟགོ(༡༨༤༢)ཟླ༡༢(ཕྱིཁྲི་མོ)ཚཚེས༡༤ལ།

文本大意：

这是一篇1842年噶厦政府下发给扎基谿堆的一个批文拟稿。文本内容涉及扎基谿堆政府差地历史遗留问题的梳理和往年灾况；1842 年灾情呈文与批文复述；曾被沙土淤没而未被减差的农田的减差诉求；噶厦府复审过往呈批的内容；以及1842年巴尔库农田遭受水灾请减差事的批复。

2.档案分析

此公文是水虎年（1842 年）噶厦政府下发给扎基谿堆的一个批文拟稿，对灾情呈报和批示的复述所占篇幅较大，我们可以得到以下5个主要信息。

第一，关于扎基谿堆政府差地历史遗留问题的梳理和往年灾况。档案从开始就陈述了来自色拉寺切巴札仓的管理者接替频繁的问题。扎基谿堆显然长期由色拉寺派员担任，经营谿堆的收益应该属于色拉寺和相关利益人员。然而，（谿堆）在1830年（铁虎）造清册时，并未详述土地情况，造册人员仅验看了关于领地的执照文书，不知土地荒芜问题。1840 年左右，（谿堆）呈报有五户贫瘠差民的三顿③见原文关于顿（འོདེབོནི）的注释。半又六分之一差地，被沙石淤压，土地荒芜。1840年（铁鼠）噶厦批文同意减去巴尔库政府差民巴日夏租赋五分之二；减免色拉寺属民支应长途宗际驿站差所需马匹、驮畜、人力三差役六分之一。1841年（铁牛），（谿堆）再次呈文，批文同意再减去四顿半又二分之一。1840 年和1841 年，色拉寺在同地方政府的博弈中，依其僧众以及在中部西藏的地位，取得了不错的结果。

第二，1842年灾情呈文与批文复述。1842年，扎基谿堆向大昭寺噶厦府呈报称，北部防洪工程沙堤再次决堤成灾，附近农田都被沙石淤压。得到的批示是：巴尔库政府差民巴日夏所耕种的差地租赋减半。1842 年，色拉寺属民耕种的差地同样被沙淤，此后五年内减免本应支应的马匹、驮畜、人力三差役五分之一。

第三，关于曾被沙土淤没而未被减差的农田之诉求。1842 年的呈文中有对过往被沙土淤没，却从未被减差的农田的相关诉求。（谿堆）恳请以所剩下等田地按种子地支应差役，如若不能准予，则请减免长途宗际驿站差所支应的马匹、驮畜和人力三役。

第四，噶厦府审核过往呈批的内容。噶厦称，铁鼠年（1840年）呈文批饬，减免了巴日夏本支应的租赋的五分之二，减免了色拉寺属百姓为政府支应马匹、驮畜、人力三差役六分之一。铁牛年（1841 年）呈文批饬，也曾蒙加盖达赖喇嘛内府印章，准予减免了色拉寺所属百姓为宗政府支应马匹、驮畜、人力三差役之四又五分之一。为此，噶厦特派雪列空之主要官员二人前往实地查勘。发现1840铁鼠年、1841铁牛年两次被沙石淤压的差地，确实无法再耕种。

第五，1842 年巴尔库农田遭受水灾请减差事之批复。噶厦称，1842 年沙坝溃堤，沙淤土地，除上述已减免的差赋外，再从马匹、驮畜、人力三差役中减免五分之一。对巴尔库政府差民巴日夏之田地减去租赋一半，对色拉寺属百姓支应之马匹、驮畜、人力三差，减去十一顿半又一百八十分之一，从水兔年（1843年）起，五年内准予减免。

色拉寺属于格鲁派一级母寺，分寺众多且影响力遍及西藏各地和蒙古各部。惮于色拉寺势力强大，1842年噶厦政府在与其斡旋当中，再次做出了一定的妥协和退让。

（三）《噶厦就拉萨流沙河泛滥农田被淤事批复阿旦文》

1.原文

བོཀའོ་ཤགོ་གོཁྲིས་བྱཆེ་རགོ་ཆུ་ཤབོར་གྱིཁྲིས་ས་ཞིཁྲིངོ་བྱཆེ་ནིབོནི་སབོངོ་སྐབོར་ངོགོ་བོསྟནི་①依据文中内容，阿丹（ངོགོ་བོསྟནི་）可能是时任哲布林谿堆之代理，有待确认。ལ་བོཏངོ་བོའོཁྲི་འོགོབོ་ཟིཁྲིནི།

འོདེཁྲི་ནིངོ་གོཁྲི་རྒྱུ་མོཚནི་ངོཆེས། གོཤམོ་གོསལ། ཁྱབོདེ་རངོ་ནིས་ཞིབོལ་ལས་ཁུངོས་སུ་འོབྲིས་གློཁྲིངོ་ཚཚེ་དེབོངོ་ཟིཆེར་བོའོཁྲི་བོབོགོས་ཁལ་གོཅོཁྲིགོ་བྲིཆེ་བོཅུ་གོཅོཁྲིགོ་འོཁྲཁྲི་སྒྲུབོ་ཞུ་དེགོབོས་ཀྱེཁྲི་ཞིཁྲིངོ་ཀླུ་ཁངོ་རྒྱབོ་ཏུ་ཀབོངོ་ཀབོངོ་ཟིཆེར་བོ་སྔོ་ལབོ་བྱཆེ་རགོ་ཆུ་ཤབོར་གྱིཁྲིས་གོནིབོདེ་ཚབོས་ཆཆེ་ཁར། འོདེཁྲི་ལབོ་བོསྐྱར་ཤབོར་ལ་བོརྟེཆེནི་པོས་ཞིཁྲིངོ་ཁུངོས་ས་ཆ་ཇཁྲི་ཡོབོདེ་བྱཆེ་ནིབོནི་གྱིཁྲིས་སྟབོནི་འོབོབོ་བོསྡུ་རྒྱུ་དེངོ་། ཕྱིཆེནི་ཆདེ་འོདེཆེབོས་བོཀབོལ་བྱཆེདེ་རྒྱུ་དེམོཁྲིགོས་ཡུལ་དུ་བྲིལ་བོས་བོབོགོས་འོབོབོ་ཆགོ་ཡོངོ་དེགོབོས་སྐབོར་ཞིབོལ་ལས་ཁུངོས་ནིས་ས་གོནིས་སུ་བོསྐབོར་གོཡོཆེངོ་བོགྱིཁྲིས་འོདུགོ་པོར་གོནིས་སྐབོས་ཞིཁྲིངོ་གོབོངོ་གོསལ་བྱཆེ་ནིབོནི་དུ་སབོངོ་བོས་འོདེཆེབོས་བོཀབོལ་ཐུབོ་རཆེ་བྲིལ་ཚུལ་ཞུ་འོདུགོ་དེབོནི་དེངོབོས་གོནིས་ཡོཁྲིནི་ནི་འོདེཁྲི་ལབོ་ནིས་བོཟུངོས་བོབོགོས་འོབོབོ་གོབོངོ་གོསལ་ཆགོ་ཡོངོ་གོཏབོངོ་དེགོབོས་ཡོབོངོ་འོགྲབོ་ཞིཁྲིངོ་། ཡོངོ་སླདེ་ནིས་བྱཆེ་ཤུགོས་གོཁྲིས་འོདེཆེབོས་བོཀབོལ་ཐུབོ་ཚཚེ་བོབོགོས་འོབོབོ་སྔོར་རྒྱུནི་སྒྲུབོ་བླངོ་དེགོབོས་རྒྱུ་བོཅོས་དེཆེ་དེབོནི་ཞིབོལ་གོཉིཆེར་ཡོབོངོ་ལ་འོདེཁྲི་ཐབོགོ་ནིས་མོབོལ་ལུགོས་ཡོབོངོ་བོ་གྱིཁྲིས།

ཆུ་ཡོབོས་ཟླ༡༠ཚཚེས༡༥ལ།

文本大意：

这是一篇噶厦政府下发给哲林谿堆的批文拟稿。文本内容涉及1842 年和1843 年灾情呈报复述；雪列空进行实地查勘以及做出暂时不能耕种的结论；以及噶厦政府从1843 年起减租的批示三部分内容。

2.档案分析

这是一个噶厦政府下发给哲林谿堆的批文拟稿，原档依据前一年发生的第一次灾情将文本编排在1842 年档案中。此档案由于批文过于简洁，缺失人员身份等重要信息。其中的签发对象阿丹是一个谿堆的管理者或是差巴，不甚清楚。批文抬头给人以噶厦政府回复一介平民的错觉，然而在等级制严明的保守社会，这种事情基本不会发生，故其身份有待确认。该档案的关键信息如下：

第一，灾情呈报复述。阿丹呈报从雪列空治下哲林谿堆的次旺处租种差地一克十一升。该地位于布达拉宫北面龙王潭后面。水虎年（1842 年）沙堤决堤，遭受严重灾害。1843年河水再次决堤，田地被流沙淤压殆尽，不仅1843年秋收无望，此后也无法耕种，因此请求减免租赋。同样，次旺是领主还是差巴，没有具体信息，无法判断。

第二，勘查结果。雪列空进行过实地查勘，报称，该地暂时不能耕种。

第三，批复。噶厦批示从水兔年（1843 年）起，可按所请，酌减租赋。当泥沙清除能耕种时，仍照原定数额征收租赋。

（四）《德穆摄政为娘热及夺底两地发洪水事请甘丹赤巴卜示文》

1.原文

སྲཁྲིདེ་སྐྱབོངོ་དེཆེ་མོབོས་ཉིངོ་བྲིནི་དེངོ་དེབོགོ་བོདེཆེ་གོཉིཁྲིས་ནིས་ཆུ་ལབོགོ་བྱུངོ་སྐབོར་དེགོའོ་ལྡེནི་ཁྲཁྲི་པོར་ཐུགོས་དེམོ་ཞུ་སབོནི།

རྒྱལ་བོ་གོཉིཁྲིས་པོའོཁྲི་རྒྱལ་ཚབོ་མོཚུངོས་མོཆེདེ་ཆབོས་ཀྱེཁྲི་རྗེཆེ་དེགོའོ་ལྡེནི་ཁྲཁྲི་རཁྲིནི་པོབོ་ཆཆེའོཁྲི་②此处的赤巴（དེགོའོ་ལྡེནི་ཁྲཁྲི་རཁྲིནི་པོབོ་ཆཆེ་）为第八十三任甘丹寺法台强秋南喀（1886—1890年在任），色拉寺嘉绒籍僧人，出生年月不详，具体出生地也不详。参见东噶·洛桑赤列编纂.《东嘎藏学大辞典》，中国藏学出版社，2002：385.ཞིབོས་དྲུངོ་དུ།ཉིཆེ་ལམོ། ཟླ༧ནིངོ་ཕབོ་བྲིངོ་ཆཆེནི་པོབོ་པོབོ་ཏཱ་ལའོཁྲི་ཤར་ཕྱིབོགོས་ཁ་སྣེ་གོདེབོངོ་③卡纳冬（ཁ་སྣེ་གོདེབོངོ་）即今日康昂东路一带。ཞིཆེས་པོའོཁྲི་བྲིགོ་སྣེ་དེངོ་། ལྕེགོས་པོབོ་རཁྲིའོཁྲི་ལྷབོ་ཕྱིབོགོས་ནིས་བྲིགོ་ཕྲནི་བུ་བོཅོས་ཆདེ་པོ་དེངོ་། དེཆེ་རྗེཆེས་ནིམོ་ལངོས་སྔོ་ཆ་ཞིཁྲིགོ་ལ་དེབྱར་རྔའོཁྲི་སྒྲོ་སྒྲོབོགོས་པོ། ཉིཆེ་དུས་ཟླ༧ནིངོ་ཉིངོ་བྲིནི་དེངོ་། དེབོགོ་བོདེཆེ་གོཉིཁྲིས་ནིས་གློབོ་བུར་ཆུ་ལབོགོ་སྔོར་ནི་མོ་གྲགོས་པོ་ཐབོནི་ཏཆེ་ཁངོ་ཁྱཁྲིམོ་དེངོ་། ཆུ་འོཁབོར་ཆུས་ཁྱཆེར་གྱིཁྲིས་བྱཆེ་རགོ་ཕནི་ཚུནི་ནིས་ཆུ་ཁགོ་མོངོ་གྲམོ་སྟཆེ་སྡཆེ་བོཞིཁྲིའོཁྲི་འོདེམོ་ར་④四部沼泽（སྡཆེ་བོཞིཁྲི་འོདེམོ་ར་）的范围为今拉鲁湿地保护区。ཆཆེནི་མོབོ་བོཅོས་ལའོངོ་གོནིབོདེ་སྐྱབོནི་ཆཆེ་བོ་བྱུངོ་འོདུགོ་གོཤཁྲིས་མོཚནི་བོལྟས་དེཆེ་དེགོ་ཡོཁྲིདེ་དྭབོགོས་ལ་བོརྟེཆེནི་པོས་གོཙིཛོ་བོབོར་གོབོངོ་ས་སྐྱབོས་མོགོབོནི་རྒྱལ་དེབོངོ་ཐམོས་ཅོདེ་མོཁྱཆེནི་གོཟིཁྲིགོས་ཆཆེནི་པོབོའོཁྲི་⑤此处的大怙主指十三世达赖喇嘛土登嘉措。སྐུའོཁྲི་གོསངོ་གོསུམོ་མོཛདེ་འོཕྲཁྲིནི་དེངོ་བོཅོས་པོར་སྐུ་གོཆེགོས་བོར་གོཅོབོདེ་ཀྱེཁྲི་མོཚནི་མོ་ངོནི་པོའོཁྲི་རཁྲིགོས་མོཆེདེ་ལས་ཆཆེ་ཞིཁྲིངོ་། ཡོབོདེ་ཚཚེ་དེཆེ་དེགོ་རྨེཆེགོ་མོཆེདེ་རངོ་མོལ་དུ་ཞིཁྲི་ནིས། ཞིབོས་པོདེ་རྡེབོ་རྗེཆེའོཁྲི་ཆབོས་སུ་བོརྟེནི་ཅོཁྲིངོ་། རློབོས་ཆཆེནི་མོཛདེ་འོཕྲཁྲིནི་མོཁའོ་མོཉིམོ་བོསྟནི་འོགྲབོའོཁྲི་སྨནི་ཡོབོནི་སྐྱབོངོ་ཕྱིཁྲིར་ཞིབོས་རཁྲིམོ་ཇཁྲི་ལྟར་སྒྲུབོ་པོ་བོཟིངོ་། ཡོངོ་སྲཁྲིདེ་སྐྱབོངོ་ཇཁྲི་ཧནི་ཤནི་སཁྲི་⑥1891年光绪十七年，八世德穆活佛因办理印藏通商有功，赐“靖善禅师”（ཇཁྲི་ཧནི་ཤནི་སཁྲི་）名号。ཡོབོངོས་འོཛཙིནི་དེཆེ་མོབོ་⑦ཡོབོངོས་འོཛཙིནི་དེཆེ་མོབོ་ནིཁྲི།སྲཁྲིདེ་སྐྱབོངོ་དེཆེ་མོབོ་རྒྱལ་ཐབོགོ་གོསུམོ་པོ་ངོགོ་དེབོངོ་བླབོ་བོཟིངོ་འོཕྲཁྲིནི་ལས་རབོ་རྒྱས།（原文注释）ཧབོ་ཐབོགོ་ཐུ་བོདེགོ་གོཁྲི་སྒབོ་གོསུམོ་ལ་གོཆེགོས་བོར་ཉིཆེར་འོཚཚེའོཁྲི་རཁྲིགོས་ཡོབོདེ་མོཆེདེ། ཡོབོདེ་ཚཚེ་རྨེཆེགོ་མོཆེདེ་དུ་ཞིཁྲི་ནིས། གོབོངོ་མོ་མོཆབོདེ་ཡོབོནི་གྱིཁྲི་བོསྟནི་སྲཁྲིདེ་འོཕྲཁྲིནི་ལས་ཞིབོས་འོདེཆེཊ་གོངོ་ཅོཁྲིར་བོགོཆེགོས་མོཆེདེ་ལྷུནི་འོགྲུབོ་འོབྱུངོ་ཆཆེདེ་རྒྱབོ་རཁྲིམོ་ཇཁྲི་ལྟར་སྒྲུབོ་དེགོབོས། ཡོངོ་གོཞུངོ་དེགོའོ་ལྡེནི་ཕབོ་བྲིངོ་པོ་ཆཆེནི་པོབོའོཁྲི་མོཚནི་ཇུས་མོངོའོ་ཐངོ་ལ་ས་མོཚམོས་ལྷབོ་བྱངོ་སྟབོདེ་སྨདེ་སབོགོས་ནིས་ཚུར་རྒོབོལ་ངོནི་གོཤབོམོས་ཀྱེཁྲི་ཉིཆེནི་དྭབོགོས་རཁྲིགོས་མོཆེདེ་ལས་ཆཆེ་ཞིཁྲིངོ་། ཡོབོདེ་ཚཚེ་དེཆེ་དེགོ་ལྷགོ་མོཆེདེ་དུ་ཞིཁྲི་ཕྱིཁྲིར་རཁྲིམོ་གྲབོའོཁྲི་དེཔུངོ་སྟབོབོས་ཇཁྲི་ལྟར་སྒྲུབོ་དེགོབོས། ཡོངོ་གོངོས་ལྗོབོངོས་འོདེཁྲིས་མོཚཛོནི་མོཐའོ་དེབུས་ཡུལ་གྲུ་ཀུནི་ཏུ་ལྔ་བོདེབོའོཁྲི་①五浊散播（ལྔ་བོདེབོ་）指指末法时期（སྙཁྲིགོས་དུས་）的众生生存状态，被劫浊、见浊、烦恼浊、众生浊（有情浊）、命浊（寿浊）所困。རྒུདེ་ཚཛོགོས་ཀྱེཁྲི་མོཚནི་མོ་ངོནི་དྭབོགོས་རཁྲིགོས་ཡོབོདེ་མོཆེདེ། ཡོབོདེ་ཚཚེ་བོཟླབོགོ་རཁྲིམོ་ཇཁྲི་ལྟར་སྒྲུབོ་པོ་བོཟིངོ་བོཅོས་ཐུགོས་དེམོ་ཆབོས་མོཚཛོར་གོངོ་ཤར་སྦ་གོསངོ་མོཆེདེ་པོ་ལྷུགོ་རྩེབོལ་ཡོབོདེ་པོ་ཞུ། རྟེཆེནི་ཁ་བོཏགོས། བོཟིངོ་གོབོས་ཡུགོ་བོཅོས།ཟླ་ཚཚེས་བོཟིངོ་པོབོར་

ཕུལ།

文本大意：

这是一篇第八世第穆摄政为娘热及夺底发洪水事请甘丹赤巴卜示文。文本内容首先提及了某年（？）六月里布达拉大宫东面之堡碉岩角及药王山南面岩石崩塌情况，以及七月里娘热和夺底两地突发空前之洪水的灾情。然后，德穆摄政就此向甘丹赤巴问询了达赖喇嘛、摄政本人是否有何灾难厄运？甘丹颇章政权是否稳固？如果有厄运需要使之消解，又应做何等禳解法事？

2.档案分析

（1）信息梳理

这篇档案的年份同样在档案中并未交代，但是编排在1884 年和1888 年（两篇有关驻藏大臣等人员困在达宗和洛隆宗的呈文）两个档案之间。依据上下文可以确定的是，该档案记述于德穆呼图克图在1886-1895年任摄政期间。关键信息如下：

第一，灾害与恶兆。德穆摄政称，（？）六月里（一天），布达拉大宫东面之堡碉岩角及药王山南面岩石崩塌少许。此后于黎明时分，又闻惊雷。（？）最近七月里，娘热和夺底两地突发空前之洪水，房屋、水磨被毁，两侧沙堤多处决口。四部大沼泽，亦受害甚重。他对此感到某种忧虑。这种试图理解灾害寓意的心态，植根于西藏传统文化中。古代西藏历史记述中，政法不利之时，往往伴有自然灾害作为恶兆。据《巴协》记载，赤松德赞迎请寂护宏法时，红山顶上的宫殿遭到雷击，雅隆的傍塘宫遭受水淹，出现了瘟疫和饥荒。[8]档案中德穆活佛的担忧是否与后来的符咒事件有关，抑或仅仅是一个有远大抱负的政客对高层斗争风险的敏感而已。

第二，拉萨北部水灾。关于娘热和夺底的水灾，未见留存原档。这一源自北部的洪水影响了拉萨西面的四部大沼泽。其中，亚谿拉鲁（ཡོབོ་གོཞིཁྲིས་ལྷ་ཀླུ）家族所占面积较小，大部分还是属于政府的放牧点和燃料来源地。为此，政府会征用各地差民来此服役。1947 年的《噶厦就南木林宗娘木庄园百姓为水灾事呈文之批复》中提及了娘木庄园属民应支拉萨四部湿地割草差役的情况，印证了上述说法。

第三，占卜和禳灾。摄政问询达赖喇嘛是否有灾祸将降临之不祥预兆。如果有，如何消解?问询摄政本人第穆呼图克图是否有何灾难厄运？如果有，如何消解?为清朝中央政府的政教事业效力，应做何等有效法事？最后再问询甘丹颇章政权稳固与否？其南、北、上、下疆界有被侵犯之可能？如果有，为使之消解，应做何等有效法事？或是边关、腹里各地，是否有衰败之兆？如果有，则做何等禳解法事为佳？

（2）延伸讨论：丹杰林之德穆拉章

德穆呼图克图属于拉萨“四大林”之丹杰林寺主。四大林呼图克图身份与其他西藏活佛不同之处在于，他们或担任过摄政，或担任过北京雍和宫堪布，或担任过达赖喇嘛的经师。“无论是从清朝中央政府还是从西藏地方政府的意愿来看，选择那些根据地既远离拉萨但本身又德高望重的格鲁派（集中表现为三大寺）的高级活佛来担任摄政，髙度体现了两者的默契以及形成的某种共识这既符合‘制衡’原则，保证了摄政的权威性，同时也充分维护了格鲁派尤其是三大寺的既得政教利益”。[9]

德穆活佛系统是一个非常复杂的话题，其在中部康区、波密和工布拥有大量的寺产②水鼠年(1852年)（བོཀའོ་ཤགོ་གོཁྲིས་ཀློབོ་ཁ་ནིངོ་ནིས་ཆུ་རྡེབོལ་བྱུངོ་སྐབོར་ཆབོ་རཁྲི་ལས་འོཛཙིནི་ལ་བོཏངོ་བོའོཁྲི་འོགོབོ་ཟིཁྲིནི）《噶厦就列阔处发生泥石流灾情复羌纳寺管事文》涉及德穆拉章属民的差地和寺田受灾情况。参见西藏历史档案馆等编.灾异志——水灾篇[M].拉萨:西藏人民出版社，1987：53.与影响力，本文仅涉及其在拉萨的寺院和拉章。（见图3）

图3 德穆寺的管事们（1946年，德穆·丹增加措）

第穆拉章是拉萨古城最大的活佛私邸。1652年，五世达赖喇嘛应顺治皇帝邀请前往盛京，力邀四世德穆陪同。四世德穆在京得到顺治皇帝的赏赐，回归拉萨后又得到达赖喇嘛赏赐的大量庄园和牧场。由此，这个体系和格鲁派其他活佛体系有了很大的区别。七世达赖喇嘛圆寂后，在乾隆皇帝派遣料理七世达赖之丧藏等事宜的章嘉·若贝多吉的举荐下，乾隆帝批准了六世德穆·阿旺绛贝德赛嘉措于1757 年4 月正式就任摄政之职，成为第一位摄政王，至1777 年圆寂，他任摄政共21 年。1762年，在大昭寺西边的政府公房原址上，他主持修建了一座寺院，取名为“兜率天密宗乐苑”，乾隆帝赐匾额“广法寺”，藏译名为“丹吉林”（བོསྟནི་རྒྱས་གློཁྲིངོ）。今日丹吉林寺周边的土地，当年除少数私户占有部分地产外，其余全部为丹吉林寺产，包括札仓、德穆拉章、僧房、犏牛圈和马圈等。“1913 年，十三世达赖没收丹吉林活佛土地就有5 万克……”。[10]第六世第穆呼图克图·阿旺降边德勒嘉措时第穆拉章的势力发展到了卫藏地区，成为了西藏最大的呼图克图。

丹吉林活佛共传九世。第六、七、八世①据说还有一个遭到流放的德穆八世，上述第八世为第九世。参见德木·旺久多吉.慧眼照雪域[M].北京：中国藏学出版社，2005：239.德穆活佛都曾在达赖去世后，奉旨掌办西藏事务，被赐“诺们罕”或其他名号。八世第穆活佛还于光绪十六年(1890)办理印藏通商，同年因罪革除名号，查抄寺产②这是西藏近古历史上的又一庄谜案。德穆家人的表述参见德木·旺久多吉.《慧眼照雪域》2005：241.。

三、关涉水患治理的行政机制

根据以上水灾档案的记载，我们可以看到拉萨古城水灾治理牵扯到两个相对独立的行政管理机制，即雪列空和朗孜夏（སྣེངོ་རྩེཆེ་ཤགོ）两个机构的运转。

这两个机构建于甘丹颇章时期。雪列空是是藏历第十一饶迥的木兔年(1675 年)，由第司·洛桑金巴③第司·洛桑金巴为五世达赖喇嘛的摄政之一。（སྡཆེ་སྲཁྲིདེ་བླབོ་བོཟིངོ་སྦྱོཁྲིནི་པོ）建立，其办公地点设在布达拉宫城墙内。雪巴列空建立后，最初的职权仅限于确立布达拉宫城墙内外秩序的执法任务,工作人员也不多。最初它是一个为达赖喇嘛提供综合服务的机构。后来，它很快发展为具有很多其他重要职能的机构，主要负责治理布达拉宫“雪”城和近郊十八个宗（谿）④雪属十八个宗溪是:哲布林（འོབྲིས་གློཁྲིངོ）、扎基（གྲྭ་བོཞིཁྲི）、朗如（གློངོ་རུ）、洛梅（ལྷབོ་མོབོས）、蔡（ཚལ）、德庆（བོདེཆེ་ཆཆེནི）、曲龙（ཆབོས་ལུངོ）、崩堆（འོབྲིབོམོ་སྟབོདེ）、东噶（གོདེབོངོ་དེཀར）、聂唐（མོཉིཆེས་ཐངོ）、南木（གོནིམོ）、姜（ལྗོངོ）、内邬（སྣེཆེའུ）、朗杰岗（རྣམོ་རྒྱལ་སྒངོ）、协冲（ཤཆེས་གྲབོངོ）、扎（སྒྲོགོས）、昌果（འོཕྲཆེངོ）和龙巴（ལུམོ་པོ）。的一切行政、税收、交通和司法等事物。

雪列空行政官员设一名僧官和两名俗官，定为五品。然而，由于该机构掌管中翼核心区，也曾有过朗孜夏列空若干四级官员扎萨、台吉担任过此职。雪列空机关官员的称谓，在公文中通称“雪聂”（ཞིབོལ་གོཉིཆེར）。下设小管家（གོཉིཆེར་ཆུངོ་དྲུངོ་ཏབོགོ）二名、税收房管（ཡོབོངོ་བོཞིཆེས་ཁངོ་གོཉིཆེར）人员一名,干事（ཞིབོལ་དྲུངོ）二十名、内佣（ནིངོ་ཟིནི）二十五名。他们的日常工作是负责机关的收入、支出。内佣朗生们从事收支的过秤、运输等劳务并充当雪和罗布林卡之间的信差。该机构除粮食由各宗谿送交外,还要外出征收盐和木炭。另外，还承担看守囚犯，惩罚罪犯，维持雪顿节等大型社会活动的治安工作。雪列空还有八名清洁工和四名十户长。清洁工负责自己辖区的清洁工作和防火防盗的值勤巡逻。十户长负责对雪城附近百姓的通知、通报事宜。雪列空属下还有森巴（ཞིབོལ་སྐབོར་གོཟིཁྲིམོ་པོ）十二名和协欧（ཞིལ་ངོབོ）一名。他们负责雪列空机关下发给近郊各宗谿的文件和政府公文的传送任务。雪列空除负责征收用于达赖喇嘛膳食和大量制作供品糌粑所需青稞、人头饷粮，以及司法事物外，还要负责巡视和维修拉萨河堤及办理一些临时交办的任务。[11]

朗孜夏①“朗孜夏”即房名，原为堆龙第巴朗孜瓦在拉萨的宅邸。朗孜娃曾被判刑，房产充公后改做古城综合治理机构，治安是其重要职能，并设立有监狱，后来管理古城机构称延用了原房名。列空是后来专门设立来管理古城区的，其管辖范围东至转经路以西，南至转经路以北，西至宇拓桥中心线以东，北至转经路以南。西藏地方政府1842年编写的《甘丹颇章的内外机构的官职和及其品级——文案宝串》记载：“朗孜夏米本（མོཁྲི་དེཔོབོནི）为两名五品官”。[12]普通编制是秘书一名，管家二名，警备军（པུ་ལཁྲི་སཁྲི་དེམོགོ་སྒར）的连长一名和士兵二百余人②19世纪末（ཆབོས་འོཁབོར་རྒྱལ་གོཉིཆེར་སྡབོདེ་ཀྱེཁྲིས་སྲཁྲིབོ་མོབོ་ལ་རྩེཆེ་ནིས་ཆུ་རྡེབོལ་བྱུངོ་སྐབོར་སྲཁྲིདེ་སྐྱབོངོ་ཀུནི་གློཁྲིངོ་ལ་ཕུལ་སྙནི།）《琼果杰涅堆就自森姆拉山顶处发生泥石流事呈摄政功德林文》中所记载的政府差民根布扎西多吉十顿差地及六岗兵差地（གོཟིཁྲིམོ་རྐངོ་དྲུགོ）中的“གོཟིཁྲིམོ”是(གོཟིཁྲིམོ་པོའོཁྲི་དེམོགོ་མོཁྲི)的简称，是一种首府拉萨护卫兵差。参见西藏历史档案馆等编.灾异志--水灾篇[M].拉萨:西藏人民出版社，1987：101.,巡防员二十余人，狱吏一名。该机关的主要职责是负责拉萨古城片区的司法、治安管理。具体而言，除了大的命案由米本负责呈报噶厦府处理之外，一般案件和纠纷皆由郎孜夏机构自行处理。同时，其职能包括对流动人口③如居住在吉曲河坝附近的人“热加巴”（རགོས་རྒྱབོ་པོ），他们以集体乞讨，送尸体和卖苦力等最卑贱的劳动维持生活。的管控，对老城酒坊营业税征收，八廓街两大经杆的树立任务等。[13]此外，朗孜夏秘书承担拉萨措巴④拉萨措巴由噶锡（དེགོའོ་བོཞིཁྲི）等第巴家族牵头设立的一个专门委员会，主要职能是安排短途交通差役。参见丹津班珠尔.多仁班智达传[M].成都：四川民族出版社，1986：192-194.机构的职能，即短途驿站事宜安排。

四、水灾档案中吉雪的领主与属民分布问题

前述两个机构负责的税赋差役安排与水灾档案中领主属民的利益密切相关，档案向我们显示了与吉雪的领主、属民分布相关的问题。

拉萨中北部档案中涉及的领主除了政府、第穆拉章和阿兰巴家族，还有色拉寺。色拉寺是西藏三大寺之一。该寺编制僧众为5500 名，实际超额5000 余名，由此聚集的近万僧众构成了拉萨地区最大的一股势力。其公共基金、札仓庄园和康参庄园等寺产遍布西藏各地，尤其在拉萨附近扎基、哲布林、洛梅、朗如四个谿堆分布较多，是一个影响力遍及西藏各地和蒙古各部的宗教机构。

布达拉宫雪勒空所辖范围内最大的领主是寺院，而色拉寺在拉萨附近是一个无法忽视的存在。哲林谿堆管辖范围内，分布着桑洛（བོསམོ་བླབོ）康参⑤桑洛康参早期是属于喀尔喀蒙古僧人的地缘性组织。的差地；觉尼（ཅོབོ་ནིཆེ）⑥甘南觉尼在色拉寺有五个地缘性的康参组织，不知此处的地产属于具体哪个康参。参见西藏自治区历史档案馆编辑：铁虎清册[M].北京：中国藏学出版社，1989：11.的差地；麦巴（སྨདེ་པོ）札仓寺田；色拉寺公共基金的大量差地。扎基谿堆管辖范围内，分布着色拉寺森康（གོཟིཁྲིམོ་ཁངོ）所属色拉寺以东差地；麦巴札仓的强门庄园⑦清册标注其为具誓免差地，可能与隶属色拉寺某僧官有关。参见《铁虎清册》，1989：12.。洛梅（ལྷབོ་མོབོས）谿堆辖区内，有色拉寺公共薪柴部的差地。朗如（གློངོ་རུ）谿堆管辖范围内，有色拉寺切巴札仓寺田，以及整个寺庙的公共基金差地。此外，在哲蚌寺西面的东嘎宗管辖范围内，虽然主要分布着哲蚌寺地产，但是也分布着色拉寺罕东（ཧར་གོདེབོངོ）康参⑧罕东(ཧར་གོདེབོངོ)康参系卫拉特蒙古僧人的地缘性组织。、桑洛康参、切巴（བྱཆེས་པོ）札仓，以及麦巴札仓的寺田。

在哲林谿堆、扎基谿堆、洛梅谿堆和朗如谿堆辖区内，还有一些基础的历史信息隐没在清册和档案中，未被研究人员利用和发掘。其中包括驻藏官员的通司⑨通司名为邬坚，没有更多信息。参见《铁虎清册》，1989：27.，祖业本田在吉雪的基康夹仲（སྤྱོཁྲི་ཁནི་ལྕེགོས་གྲབོངོ）①夹仲（ལྕེགོས་གྲབོངོ）为少数祖业本田在拉萨的一个私户，家族中有多人曾在政府任要职。参见Petech,Luciano.Aristocracy and Government in Tibet 1728-1959.Roma:Istituto Italiano Per Il Medio Ed Estremo Oriente,1973.pp.117-119，扎基谿堆记录在册的两个通司②一个通司名为桑珠。根据《铁虎清册》标注，其部分封地隔年向宗府支应宗间运输之马匹乌拉，其余计入加仲自营地，予以免差。另外一个通司名为拉旺。此人先前因侍候驻藏大臣不周，被划为一般差民支差之列。然而，后来又继续任噶厦翻译，故部分封地隔年向宗府支应宗间运输马匹乌拉，其余依照封文执照列为自营庄园耕地，予以免差。参见《铁虎清册》，1989：27-28.，子庄园位于洛梅谿堆的西属哲孟雄(锡金)，王室后代车仁(ཕྲ་རཁྲིངོ)家族③噶厦为其分封的祖业领地在年楚河上部车仁。，子庄园位于朗如谿堆的多喀尔家族的热噶夏（རགྴགྴ∕རགོ）等。即使这些家族在18世纪乃至20世纪在西藏颇具影响力，然而其在拉萨的领地相较于其他区域的领主而言，几乎可以忽略不计。大领主小领地现象，在当时吉雪已是常态。

（致谢：孙鹏浩博士和评审专家对本文提出了非常具体而中肯的修改意见。）