圣旨的回响：元代公文体作品一例

扎 旺 孙鹏浩

（①四川大学中国藏学研究所 四川成都 610065 ②哈佛大学内亚与阿尔泰研究 马萨诸塞州剑桥市 02138）

引言

自1244 年阔端致萨迦班智达邀请书（འོཇའོ་ས་གོདེནི་འོདྲེཆེནི་མོ）以来，随着大蒙古国和元代对西藏统治的进展，公文也颁发得愈加频繁①有关这一最早的藏地旨书，及学界对其真实性的讨论，详见：孙鹏浩，陈庆英.再读阔端致萨班书[J].藏学学刊,2020(2):32-46.。从元朝整体来看，公文系统是元代重要的行政手段，也是研究中央政府如何治理地方的第一手材料②利用法旨的西藏史研究的例子，参见:沈卫荣.略论元与元以前的沙鲁派[J].中国藏学，1988(3)；张云.元代吐蕃地方行政体制研究[D].南京：南京大学,1993；陈庆英.帝师八思巴传[M].北京：中国藏学出版社，2007.。关于公文类文本，蔡美彪、亦邻真、张帆、祖生利和船田善之等学者已经做了有关其语言、制度、格式等多方面的研究③前人相关研究举例如下：蔡美彪.元代白话碑集录[M].北京:中国社会科学出版社,2017；亦邻真.读1276年龙门禹王庙八思巴字令旨碑——兼评尼古拉·鲍培的译注[G]∕∕亦邻真蒙古学文集，呼和浩特：内蒙古人民出版社,2001:427-446；亦邻真.元代硬译公牍文体[G]∕∕亦邻真蒙古学文集,呼和浩特：内蒙古人民出版社,2001：583-605；张帆.元朝诏敕制度研究[G]∕∕国学研究(第十卷)，北京:北京大学出版社,2002:107-158；祖生利，船田善之.元代白话碑文的体例初探[J].中国史研究，2006(3).。单就元代西藏公文而言，目前保留下来的以圣旨（皇帝所发），懿旨（皇后等所发）法旨（帝师国师等所发）和令旨（皇子和王公等所发）为主，本文将其统称为旨书。[1]不少旨书的原件可贵地保留至今，1995年西藏自治区档案馆编写的《西藏历史档案荟萃》就公布了13件发给藏地的元代旨书的（8件八思巴蒙古文和5件藏文）精美的原档图片，[2]并附翻译①该书还收录一件文告，我们不将其算作“旨书”。。另有不少旨书被抄录进史书，如《红史》篇末收录的圣旨②详见蔡巴·贡嘎多吉.红史[M].东嘎·洛桑赤列,校注.北京：民族出版社,1981：149-151.另外，1994年出版的《元以来西藏地方与中央政府关系档案史料汇编》（第一册）公布了许多元代旨书原档并附翻译。陆莲蒂，孟庆芬合作的《元代十一篇藏文帝师法旨》（载西藏自治区档案馆和中国社科院合编《藏文史料译文集》,1985：162-168）整理了11篇法旨。扎西旺都的《西藏历史档案公文选水晶明鉴》（北京:民族出版社,1989年）收录了23篇元代公文。。王尧、常凤玄、陈庆英、冯智、钟焓等学者，还对一些具体的藏文旨书做了专门的研究③这些研究包括：王尧.山东长清大灵岩寺大元国师法旨碑考释[J].文物,1981(11):45-50;常凤玄.元代法旨碑四种[G]∕∕翁独健.中国民族关系史研究，北京：中国社会科学出版社,1984：501-524;冯智.一篇新公布的元代藏文帝师法旨[J].历史档案，1999(2)：130-131；陈庆英.夏鲁的元朝帝师法旨（上）[J].西藏民族学院学报（社科版），1988(4)；陈庆英.夏鲁的元朝帝师法旨（下）[J].西藏民族学院学报（社科版），1989(1)；钟焓.内耗与纷争：《红史》至大二年生圣旨所见元朝政治博弈[J].历史研究，2020(3).。在国外，元代公文也一向被历史学者所重视。1949年，朱塞佩·图齐（Giuseppe Tucci）在《西藏画卷》中提供了11篇夏鲁旨书的翻译；迪特尔·舒（Dieter Schuh）最早利用欧洲中世纪公文的术语来分析藏文公文结构；卡尔·海因茨·埃弗丁（Karl-Heinz Everding）译注了《西藏历史档案荟萃》发布的的11篇旨书和《聂顿传承》中收录的多篇旨书。④分别见Giuseppe Tucci. Tibetan Painted Scrolls.Roma:SDI Publication,1949:670-673.Dieter Schuh. Erlasse und Sendschreiben mongolischer Herrscher für tibetische Geistliche:Ein Beitrag zur Kenntnis der Urkunden des tibetischen Mittelalters und ihrer Diplomatik.St.Augustin:VGH-Wissenschaftsverlag,1977.Karl-Heinz Everding.Herrscherurkunden aus der Zeit des mongolischen Grossreiches für tibetische Adelshäuser,Geistliche und Klöster.Teil 2:Diplomata Tibetica.Halle:International Institute for Tibetan and Buddhist Studies,2006.此外，Everding还预告了自己对鉴定旨书真伪以及藏文旨书体例的变迁等方面的研究计划，见Karl-Heinz Everding,Introduction to a Research Project on Documents Issued During the Period of the Great Mongilian Empire to Tibetan Recipients.In Nepalica-Tibetica Festgabe For Christoph Cüppers.International Institute for Tibetan and Buddhist Studies GmbH,2013:173-186.《聂顿传承》见曲尼益西.聂顿传承[M].拉萨：西藏藏文古籍出版社，1997：262-309.

以上基于旨书原件或抄件的研究，向人们揭示出了这类公文在元史研究中的重要地位。此外，旨书在西藏的影响已经超越了行政系统，渗透到了文学创作中。1980 年，佩尔·克威尔内（Per Kvaerne）在14 世纪的一部苯教文本中，发现了一些似乎是来自旨书的措辞和概念，如“告天”“长生天”等⑤PerKvaerne,Mongols and Khitans in a 14th-century Tibetan Bonpo Text,Acta Orientalia Hungarica(1980):85-104.蒙古旨书格式的背后是统一的神学观念（见Christopher Atwood.“Validation by Holiness or Sovereignty:Religious Toleration as Political Theology in the Mongol World Empire of the Thirteenth Century.”The International History Review 26,no.2(2004):237-256.），所以，不少旨书中体现的告天思想，很可能被西藏宗教人士吸纳进自宗的思想中。。如果说其中尚有猜测的成分，那么，范德康（Leonard van der Kuijp）教授2015年在朵波巴（དེབོལ་པོབོ་པོ་ཤཆེས་རབོ་རྒྱལ་མོཚནི། 1292-1361）文集中发现的两篇借用了旨书体的佛学作品，[3]不仅佐证了上述苯教文本受到13-14世纪元代公文影响的可能性，更向我们指出了研究元代西藏与中央王朝关系的全新材料。其实，写作此类公文体文学作品的不仅仅有朵波巴⑥这类文本所体现的朵波巴与元廷的关系尚待研究。关于元廷与朵波巴的交往，参见：石美.元顺帝召请觉囊巴上师朵波巴入朝叙事考述[J].中国藏学，2018(1).有关朵波巴及其弟子在汉地的影响，见张凌晖.朵波巴摄啰监灿班藏布和他的《总释教门祷祝》[G]∕∕沈卫荣.文本中的历史:藏传佛教在西域和中原的传播，北京:中国藏学出版社，2013：284-300.，还有巴热瓦·坚赞贝桑布（འོབོའོ་ར་བོ་རྒྱལ་མོཚནི་དེཔོལ་བོཟིངོ་པོབོ།1310-1391）。范德康教授就向我们介绍了三篇由巴热瓦撰写的公文体佛学作品。这类仿公文体文学作品在14 世纪的多次出现，引发了我们对藏地接受和利用旨书等问题的思考。我们计划撰写有关公文体作品的系列文章，以补充我们对元代文学史、西藏政治和民族交流等方面的认识。本文将解读一篇套用法旨体例的禅修作品，除了读懂这篇文本的写作手法和修辞效果，还会附带分析其中所反映的元代西藏学者对旨书的认识和态度。

一、作者巴热瓦其人

巴热瓦·坚赞贝桑布是十四世纪竹巴噶举派著名的学者和修行者，他的称号得名于他所创建的巴热寺。其自传如此介绍他的出身：①འོབོའོ་ར་བོ།རྗེཆེ་བོཙུནི་འོབོའོ་ར་བོ་རྒྱལ་མོཚནི་དེཔོལ་བོཟིངོ་པོབོའོཁྲི་རྣམོ་ཐར་མོགུར་འོབུམོ་དེངོ་བོཅོས་པོ།（尊者巴热瓦坚赞贝桑布传记和道歌）[O].TBRC:W1KG9991:2-3.

དེཆེ་ལ་ཁབོ་བོབོའོཁྲི་ཡུལ ་ནིཁྲི་གོཡོས་ རུ་ཤངོས་ཀྱེཁྲི་ཆབོས་ལཁྲི་གྲབོངོ་ཞིཆེས་བྱ་ བོ། རཁྲིགོས་ནིཁྲི་རྗེཆེའོཁྲི་རཁྲིགོས ་ཏཆེ། ཡུལ་དེཆེའོཁྲི་དེཔོབོནི་གྱིཁྲི་རྒྱུདེ་པོ་ཡོཁྲིནི་ལ། རུས་པོ་རྒྱ་ཡོཁྲིནི་ཞིཁྲིངོ་། མོཆེས་པོབོ་ནིཁྲི་འོགྲབོ་མོགོབོནི་ཆབོས་ཀྱེཁྲི་རྒྱལ་པོབོའོཁྲི་གོསབོལ ་ བྱ་བོའོཁྲི་ དེཔོབོནི་ མོཛདེ་ཅོཁྲིངོ་ ། ཉིཆེ་ གོནིས ་ཀུནི་ དེགོའོ་ འོབུམོ་ ཞིཆེས་ པོ། ཤཁྲིནི་ཏུ་ ཕནི་སཆེམོས ་ཆཆེ་བོས། ཤངོས་ལུངོ་པོ་མོཁྲི་ཆཆེནི་ཟིམོ་ཁའོཁྲི་དེམོགོ་གོཁྲིས་འོཇབོམོས་པོར་འོདུགོ་པོ་ལ། འུ་ཡུགོ་ཏུ་གོསཆེར་དེངུལ་དེངོ་། གོབོས་དེར་དེངོ་། ཇ་རས་ལ་སབོགོས་པོ་ཕངོས་པོ་མོཆེདེ་པོར་མོཁྲི་ཆཆེནི་གྱིཁྲི་དྲུངོ་དུ་སྤུངོས་ནིས། སྔོར་རྒྱལ་པོབོའོཁྲི་དྲུངོ་དུ་འོདྲེཁྲིས་ཟིབོ་མོབོ་ཡོབོདེ་པོ་ལ་བོརྟེཆེནི་ནིས། ངོབོ་ཆཆེནི་ཕུལ། ཞུ་བོ་ནིནི་ཅོནི་བྱས་པོས།……

我的故乡是叶如地区的香地方的恰波来村，出身王（？）族（རྗེཆེའོཁྲི་རཁྲིགོས），是当地官家子嗣，骨系为甲（རྒྱ）。先祖曾任众生怙主八思巴的司膳（གོསབོལ་བྱ་བོའོཁྲི་དེཔོབོནི），被称为“近侍贡嘎本”（ཉིཆེ་གོནིས་ཀུནི་དེགོའོ་འོབུམོ）。他为人心肠善良，因此当桑哥大人（མོཁྲི་ཆཆེནི་ཟིམོ་ཁ་）要摧毁香地方时，他在伍由（འུ་ཡུགོ）毫不吝惜地在桑哥大人面前堆积了金银、丝绸、茶和布匹等，凭借与大人曾一同在皇帝身边而产生的很深的交情，恳切地（为香地方）求情……

可见，巴热瓦出生在今西藏南木林县的香（ཤངོས），自称出身于贵族世家，至少祖辈是八思巴府中的重要侍从。自传在接下来的几页详细记载了1280年桑哥带兵摧毁本钦贡噶桑布（ཀུནི་དེགོའོ་བོཟིངོ་པོབོ）的甲若仓（བྱ་རབོགོ་ཚངོ）庄园等情形②见陈庆英.帝师八思巴传[M].北京:中国藏学出版社,2007：155-158.此段记载可补充我们对桑哥平乱之役的理解，但是这并非本文重点，故不做详述。。之后还记载了巴热瓦年少时被父亲送去萨迦学经等经历。他的家族背景和个人成长经历，体现出他与萨迦款氏家族有很深的渊源。下文中我们将看到，他对朝廷的公文系统也十分熟悉，甚至可以进行二次创作。在宗教方面，巴热瓦以主巴噶举的素尔普巴（ཟུར་ཕུགོ་པོ་ཪིཁྲིནི་ཆཆེནི་དེཔོལ་བོཟིངོ་། 1263-1330）作为自己的主要上师，且被后人追认为竹巴噶举的分支“巴热噶举”的创始人。③关于巴热瓦及巴热噶举的研究，见Marlene Erschbamer.The'Ba'-ra-ba bKa'-brgyud-pa:Historical and Contemporary Studies,Wien:Arbeitskreis für Tibetische und Buddhistische Studien Universität Wien,2017.他的作品今日以14 卷文集的形式存世④TBRC收藏有两个版本的巴热瓦文集(འོབོའོ་ར་བོའོཁྲི་གོསུངོ་འོབུམོ)。其一为W19975，是1970年在德拉敦（Dehradun）整理的，间杂手写本和木刻本。其二为W1KG89148，有加德满都的冈波巴图书馆(Gam-po-pa library)于2013年整理出版，是电脑排印版。另有一单行单行杂集，编号W3CN12969。感谢目片祥子（Mekata Shoko）提示我们这一部单行杂集的存在。。特别引起我们注意的，是其中的一卷杂集（གོསུངོ་ཐབོར་བུ།文集第11 卷），其中收录了不少具有巧妙修辞的短文，常常把精深的佛理以通俗易懂且略带俏皮的言语阐释于人，体现出巴热瓦非凡的文学天赋。我们挑选杂集中一篇论证法性自然的作品，分析巴热瓦如何把法旨的格式和措辞创造性地应用于义理阐释。

二、文本、译注和文体分析

或许出自一位不具名的文集编者的手笔，这篇作品有一个“法性无作自然之法旨（ཆབོས་ཉིཁྲིདེ་མོ་བོཅོབོས་ལྷུགོ་པོའོཁྲི་བོཀའོ་ཤབོགོ）”的题目。汉语中的“法旨”,元以前是指道教宗师对本门事务所作的指示，元代最初所能看到的也是道教的法旨。后来法旨主要作为帝师、国师旨书的名称，具有了国家权威的性质，与圣旨、懿旨、令旨等一起构成元代旨书的常见类型⑤见常凤玄前揭文521页；祖生利，船田善之前揭文127页。另外，《荟萃》第11件帝师法旨中，用བོཀའོ་ཤབོགོ་指先前帝师所颁布的法旨，所以该藏文词在元代旨书中或许特指法旨。。我们找到了这篇作品的三个版本，下面以杂集单行本的乌梅体写本为基础，以脚注的形式标注实质性异文⑥三个版本,分别位于德拉敦版142-144页；加德满都版215-219;单行杂集148-157页。由于单行杂集扫描页顺序有误，笔者重新做了编排，调整后的页码范围仍是第148-157页。ཆབོས་ཁྲཁྲིམོས་∕ཁྲཁྲིམོ་，ལྟ་སྒབོམོ་∕ལྟ་བོསྒབོམོ་等常见的拼写异体则不予标注。。原文并未在空间上划分段落，笔者综合祖生利和船田善之、舒、埃弗丁、青格力[4]对旨书体例结构的分析，划分了段落并注明其格式上的名称，如“权力来源“和“晓谕对象”等。为了更好地表现旨书格式和用词，我们尽量采用元代旨书碑中的汉语来翻译，并用下划线标示出在藏文旨书中出现过的措辞，而且注释出在汉文旨书中不常见的表达。

[说明权力来源（Invocatio）]

ཆབོས་དེབྱཁྲིངོས་གོདེབོདེ་ནིས་དེགོ་པོའོཁྲི་ལུངོ་གོཁྲིས།

元始清净法界圣旨里①意思是“遵圣旨”，汉藏皆来自蒙文ǰarliγ-iyar。。

[说明颁旨主体（Intitilatio）]

གོངོ་ཤར་འོཛཙིནི་མོཆེདེ་སྤྲོབོས་བྲིལ་བོདེཆེ་ཆཆེནི་མོ་བོཅོབོས་གོཉུགོ་མོ་མོཐའོ་མོལ་རྗེཆེནི་པོའོཁྲི་གོཏམོ།

无执所现离戏大乐无作原初本真赤裸②此处的这些以同位语方式列举的词汇，均是对法性的不同描述，对应题目中的ཆབོས་ཉིཁྲིདེ་（法性）。法旨。

[列举晓谕对象（Publicatio）]

ཉིབོནི་མོབོངོས་པོ་ཁ་ཡོཁྲིནི་གྱིཁྲི་དེམོགོ་དེཔོབོནི་དེཔོབོནི་སྐྱ།③ཁ་ཡོཁྲིནི་依据其他两个版本的ཁ་ཡོནི་理解为“分散的，零散的”。དེཔོབོནི་སྐྱ་出现于《聂顿传承》303和306页，Everding前揭书178页译为Weltlicher Führer(世俗官员)，此处译作俗官。རྣམོ་རྟེབོགོ་རངོ་རྒྱུདེ་ཀྱེཁྲི་དེམོགོ་མོཁྲི། ཉིབོནི་མོབོངོས་པོ་རྐྱེངོ་རྒྱུགོས་ཀྱེཁྲི་གོསཆེར་ཡོཁྲིགོ་པོ། བོཟུངོ་འོཛཙིནི་གོཉིཁྲིས་ཀྱེཁྲི་ཁྲཁྲི་དེཔོབོནི།④加德满都版作ཁྲཁྲིམོས་དེཔོབོནི་（直译“法官”），未出现在我们见到的公文中。而且《荟萃》第8、9、15件文书中均以ཁྲཁྲིམོས་གོཅོབོདེ་པོ་指代断事官，而非ཁྲཁྲིམོས་དེཔོབོནི་。德拉敦版作ཁྲཁྲིདེ་དེཔོབོནི（直译“引导官”），也未见于他处。而乌梅写本中的ཁྲཁྲི་དེཔོབོནི་，即万户长，出现在《荟萃》第10件旨书中。ལྟ་བོ་ཁ་འོབྱམོས་ཀྱེཁྲི་མོཁྲི་དེཔོབོནི། བོདེགོ་བོསྟབོདེ་གོཞིནི་སྨབོདེ་ཀྱེཁྲི་ཡུལ་བོསྲུངོ་བོ། དྲེཆེདེ་པོབོ་དེདེ་མོཆེདེ་ཀྱེཁྲི་འོཇའོ་མོབོ་བོ། བོསམོ་ངོནི་སྦྱོབོར་རྩུབོ་ཀྱེཁྲི་མོཛཛོ་རྟེ་གོསབོདེ་མོཁྲི། རྒྱུདེ་ངོནི་སྤྲོབོ་འོཐུངོ་གོཁྲི་རྔབོདེ་འོཐགོ་པོ། རྒྱུ་འོབྲིས་ཁྱདེ་གོསབོདེ་ཀྱེཁྲི་ཆངོ་གོནིས་པོ།⑤笔者所见的元代旨书中未见有关ཆངོ་གོནིས་པོ་的记载，暂译为卖酒者。[2a]ལངོ་ཤབོར་ངོནི་གོབོམོས་ཀྱེཁྲི་འུ་ལགོ་བོསྐུལ་མོཁྲི། ཕྱིཁྲི་བོཤབོལ་འོདེའོ་ལའོཁྲི་རྒོནི་ལས་པོ།⑥帝师意希仁钦1290年颁给夏鲁万户长官布贝的法旨的晓谕对象中有“མོཁྲི་སྡཆེའོཁྲི་རྒོནི་པོ།”，陈庆英前揭夏鲁寺论文认为རྒོནི་པོ་是指一种基层的职务，汉语称为更波、差头、老民等。关于རྒོནི་པོ་的讨论，参见钟焓前揭文72-74页.此处的རྒོནི་ལས་པོ།似乎与རྒོནི་པོ།类似，暂译为差头。སྣེངོ་བོ་ཨོ་འོཐས་ཀྱེཁྲི་མོཁྲི་སྡཆེ། བོགོ་ཆགོས་ངོནི་པོའོཁྲི་གོཞིཁྲི་སྡབོདེ།⑦我们并未在档案中发现གོཞིཁྲི་སྡབོདེ་，此处暂译གོཞིཁྲི་སྡབོདེ་为庄园管家。但是在《聂顿传承》中有གོཞིཁྲིས་ཀ་བོ་一词，Everding前揭书183页译为Gutsleiter(庄园管理人)，不知与གོཞིཁྲི་སྡབོདེ་有何关系。西南民族大学旦增遵追老师告诉我们，清代档案如《哲林谿堆阿兰巴因水灾请减差赋事呈噶厦文》（འོབྲིས་གློཁྲིངོ་གོཞིཁྲིས་སྡབོདེ་རམོ་པོ་བོས་ས་ཞིཁྲིངོ་ཆུ་གོནིབོདེ་བྱུངོ་བོར་བོབོགོས་ཆགོ་ཞུ་སྐབོར་བོཀའོ་ཤགོ་ལ་ཕུལ་སྙནི།）中亦出现གོཞིཁྲིས་སྡབོདེ་一词，是“管家”的意思。Melvyn Goldstein 的《现代藏文词典（The New Tibetan-English Dictionary of Modern Tibetan）》认为གོཞིཁྲིས་སྡབོདེ་等于གོཞིཁྲིས་གོཉིཆེར，亦即管家。不知是否与元代用法一致。རྣམོ་གོཡོཆེངོ་སྣེ་ཚཛོགོས་ཀྱེཁྲི་ཧབོར་འོདྲེ། སྦྱོབོངོ་ལ་མོདེབོ་མོཆེདེ་དུ་ཁྲཁྲིདེ་པོའོཁྲི་མོགོབོ་ལུངོ་པོ་⑧མོགོབོ་ལུངོ་པོ་，也出现在帝师意希仁钦1290年颁给夏鲁万户长官布贝的法旨和帝师仁钦坚赞1304年颁给夏鲁万户长多吉旺秋的法旨（异写有“གྷབོ་ལུངོ་བོ་”）中。陈庆英前揭夏鲁寺论文认为其本意为头和器物的提手，引伸为首领之意。赞拉·阿旺措成：《古藏文辞典》（北京：民族出版社，1996）认为是“མོགོབོ་འོཛཙིནི་དེངོ་།ལུངོ་བོཀབོདེ་པོ་ཞིཆེས་པོའོཁྲི་ཚཙིགོས་སྡུདེ་”（“领导”加“下达指令”二词的缩称）。此处暂译为“头人”。རྣམོས་ལ་ཟླབོ་བོ།

零散烦恼之军官、俗官，分别心之士兵，十足烦恼之金字使，能所二取之万户长，空谈己见之官员，誉自谤他之地方守官，奸滑无信之站赤，心狠手辣之宰牛屠马者⑨这也可能是《聂顿传承》第293页的法旨中出现的མོཛཛོ་རྟེ་གོསབོནི་མོཁྲི་（饲养牛马者）的笔误。，性恶急躁之炒磨者，不计因果之卖酒者，恶习惯养之征乌拉者，拖延逾期之差头，执着表相之俗户百姓，习气恶劣之庄园管家，种种散动之胥吏，修行中草率引导之头人每根底教谕⑩藏汉文均来自蒙文为du ulqaquė（“向……晓谕”）。（的法旨）：

[复述陈奏内容（Petitio）]

ཁ་སྲཁྲིངོ་ནིས་བོསམོ་གོཏནི་གྱིཁྲི་མོཁྲི་སྡཆེ་ལ། ཁྱབོདེ་རྣམོ་གོཡོཆེངོ་གོཁྲི་ཧབོར་འོདྲེ་རྣམོས་ཀྱེཁྲིས། ཁ་ལྟ་མོཐབོནི་པོབོའོཁྲི་ཤཆེ་མོབོངོ་རྩེབོངོ་⑪Schuh前揭文第173页指出，ཤཆེ་མོབོངོ་རྩེབོངོ་对应蒙文k’üčü k’ür-。另见钟焓前揭文78页。ནིས། ཉིབོནི་མོབོངོས་ཀྱེཁྲི་ཁྲལ་ལྟགོ་སྐབོར་བོསྐལ།⑫此句含义不明，似乎可直译为“令人抗在后颈上”，或可引申为税负繁重。ཞིཆེནི་འོདེབོདེ་ཀྱེཁྲི་བོརྡེལ་པོབོ་གོཏདེ།⑬《荟萃》第8件法旨里,“སྐྱཁྲི་འོཁྲུལ་དེངོ་གོདེལ་པོབོ་ལ་སབོགོས་སྙདེ་བོཏགོས་པོའོཁྲི་འོདེབོདེ་མོཆུ་རློབོངོ་ཁྲབོ་མོ་བྱཆེདེ།不得以借贷、离间等为口实，惹是生非”；第10件法旨里，“བོརྡེལ་པོབོ་ཡུལ་བོསྒྱུར་མོ་བྱཆེདེ།不得挑拨离间”；帝师桑结贝1307年颁给夏鲁寺的法旨里，用了བོདེལ་པོབོ་的拼写。虽拼写不一，但均为“离间”之意。我们尚未找到其对应的蒙文。འོཆཁྲི་བོ་སྙཁྲིངོ་ཟུགོ་གོཁྲི་ཁངོ་པོ་སྒྱེཆེལ། དེདེ་པོའོཁྲི་ཞིཁྲིངོ་ས་ལ་དྲེཆེདེ་པོབོའོཁྲི་མོཐབོ་བོརྩེཁྲིགོས།⑭《聂顿传承》286页有མོཁྲི་སྡཆེའོཁྲི་ས་ཞིཁྲིངོ་ལ་གོཞིཁྲིས་ཀ་མོ་འོཛུགོས།，意思是休要在田地中修建庄园。ཐབོས་ཤཆེས་ཀྱེཁྲི་རྒོལ་བོབོངོ་⑮关于རྒོལ་བོབོངོ་，这似乎是藏地旨书特有的一项内容。《荟萃》第8件“སབོ་ནིམོ་ལགོ་ཆ་དེངོ་སྒལ་བོབོངོ་སྟཆེངོ་པོར་མོ་འོཁྱཆེར་不得将其农具和驮驴作抵押”；第9件“སབོ་ནིམོ་ལགོ་ཆ་དེངོ་སྒལ་བོབོངོ་གོཏཆེངོ་པོར་མོ་འོཁྱཆེར་不得将其农具和驮驴作抵押”。帝师桑结贝1307年颁给夏鲁寺的法旨里，用了同样的表述“སབོ་ནིམོ་ལགོ་ཆ་དེངོ་སྒལ་བོབོངོ་གོཏཆེངོ་པོར་མོ་འོཁྱཆེར་不得将其农具和驮驴作抵押”。该法旨原件于2020年11月展览于北京中国藏学研究中心。感谢中国藏研中心的顿珠次仁（དེབོནི་གྲུབོ་ཚཚེ་རཁྲིངོ་།）提供了该件档案照片。བོསདེ། དྲེནི་ཤཆེས་བོཞིཁྲིནི་གྱིཁྲི་ཐགོ་པོ་བོཏུབོ། ཞིཆེནི་ལབོགོ་གོཁྲི་ནིབོར་རྫོས་ཕྲབོགོས། ལབོགོ་རྟེབོགོ་གོཁྲི་ཟི་མོ་⑯有关ཟི་མོ་，《荟萃》第9件，“སྔོར་མོཆེདེ་པོའོཁྲི་ཁྲལ་དེངོ་ཟི་མོ་འུ་ལགོ་མོ་ལཆེནི་不得增派差役，不得索取衹应、铺马”。此处的ཟི་མོ་ཆཆེནི་པོབོ或指胥吏从百姓处大肆搜刮的饮食。ཆཆེནི་པོབོ་བླངོས་ནིས། ཉིམོས་མྱྀབོངོས་ཀྱེཁྲི་ཁྲལ་འོཇལ་རྣམོས། འོཕྲབོ་རྒོབོདེ་ཀྱེཁྲི་རཁྲི་ལ་འོབྲིབོས་ནིས། ཐུནི་བོཞིཁྲིའོཁྲི་དེགོཆེ་སྦྱོབོར་གྱིཁྲི་ཞིཁྲིངོ་རྣམོས་ཐ་རཆེངོས་སུ་ལུས་ནིས། དྲེབོདེ་རྟེགོས་ཀྱེཁྲི་ཁྲལ་རྩེ་ཆདེ་པོར་ཡོབོདེ་པོས་མོ་ནུས་ཟིཆེར་ནིས།①མོ་ནུས་也出现在《聂顿传承》267页，“ཁྲལ་བོརྩེཆེགོས་མོ་འོཛཙིནི་དེགོབོས་པོར་བྱུངོ་།ནིནི་ཏར་མོ་ནུས་ཟིཆེར་ནིས།”，其中མོ་ནུས་被Everding 前揭文译作impossible for them to pay（负担不起）。ཞུ་ཡོཁྲིནི་འོདུགོ་པོའོཁྲི་དེབོནི་ལ།

先前，你等散动之胥吏，倚趾高气昂之气力，向清净禅定之百姓征派了繁重的烦恼之税，鼓动了贪恋之离间，推倒了视若生命之房屋。你们在百姓的信仰之田，立起了奸滑之土石楼，宰杀了方便和智慧之驮驴，切断了正念和正知之缰绳，夺要了邪见之物件，放肆地索要错乱寻思之衹应。那些需要缴纳烦恼之税的百姓，逃向心思散乱之山里，导致四时善行之田变成了荒田。切断了暖相之税基，而无力（缴纳赋税）。么道奏来。为此事，

[宣布处理结果（Dispositio）]

དེ་ཡོཁྲིནི་ནི། ཁྱབོདེ་རྣམོ་གོཡོཆེངོས་གོཁྲི་ཧབོར་འོདྲེ་རྣམོས་ཀྱེཁྲི།②此处依加德满都版的ཧབོར་འོདྲེ་རྣམོས་ཀྱེཁྲིས།翻译。བོསམོ་གོཏནི་གྱིཁྲི་མོཁྲི་སྡཆེ་ལ། སྤྱོབོདེ་ལམོ་རྣམོ་བོཞིཁྲིའོཁྲི་སྡུདེ་ཆེནི་བོཞིཁྲི་དེངོ་།ཐུནི་མོཚམོས་གོཏབོར་མོའོཁྲི་པོབོ་རཁྲི་③加德满都版作ཕབོ་རཁྲིནི་，两种写法含意均不明，或许是用于指堆集的粮食。།སྙབོམོ་ཆུ་ལས་ལྷགོ་པོ་མོ་ལཆེནི།④据《元史·兵志四》“站赤”条，中统四年（1263）元世祖忽必烈规定：“乘驿使臣换马处，正使臣支粥食、解渴酒，从人支粥。”此处的སྐབོམོ་ཆུ།照此译为“解渴水”。འོདེཁྲི་པོའོཁྲི་གྲབོགོས་ལྡེནི་⑤གྲབོགོས་ལྡེནི་一词在《聂顿传承》302页的一篇法旨中，表示辅助办理。ཡོཆེངོས་མོཆེདེ་འོཇུར་ལ་འོདེཆེབོ་པོའོཁྲི་བོརྩེབོནི་འོགྲུས་གྱིཁྲིས།⑥此处的བོརྩེབོནི་འོགྲུས་གྱིཁྲིས་有可能在表达《荟萃》第11件藏文原档法旨中出现的“བྱ་བོ་ལ་འོབོདེ་པོ་ཐབོནི།（勤奋办事）”的意思。ཁྱབོདེ་མོཁྲི་སྡཆེས་ཀྱེངོ་། སྤངོ་བླངོས་མོཆེདེ་པོའོཁྲི་སབོ་ནིམོས་དེངོ་། ཡོངོ་དེགོ་དྲེནི་པོའོཁྲི་སྐྱངོ་རནི་ལཆེགོས་པོར་བོགྱིཁྲིས་ལ།⑦加德满都版作ཡོངོ་དེགོ་དྲེནི་པོའོཁྲི་སྐྱབོངོ་རནི་。1325年帝师贡噶洛追坚赞贝桑布颁给夏鲁领主多杰旺秋的法旨中出现“ལྷ་སྡཆེ་མོཁྲི་སྡཆེའོཁྲི་སྐྱངོ་བྲིནི་ལཆེགོས་པོབོ་གྱིཁྲིས།་”（保护好教户和俗户百姓），该法旨原件于2020年11月展览于北京中国藏学研究中心。感谢顿珠次仁（དེབོནི་གྲུབོ་ཚེ་རཁྲིངོ་།）提供照片。དྲེབོདེ་རྟེགོས་ཀྱེཁྲི་ཁྲལ་རྩེ་⑧我们没有在旨书中见到ཁྲལ་རྩེ་这一词汇，暂且译为“税基”。ཆདེ་དུ་མོ་འོཇུགོཡོངོ་ཁྱབོདེ་འོདེཁྲི་པོས་ཀྱེངོ་། དེགོཆེ་སྦྱོབོར་ཁྲལ་མོཇལ་གྱིཁྲི་ཡོཁྲི་གོཆེ་ཡོབོདེ་ཟིཆེར་ནི།⑨此处依据其他两个版本的ཟིཆེར་ནིས།翻译。ཐཆེགོ་པོ་གོསུམོ་གྱིཁྲི་ཁྲཁྲིམོས་དེངོ་འོགོལ་བོ་དེངོ་། བོཟིངོ་འོདེབོདེ་ཚེ་འོདེཁྲིའོཁྲི་བོདེགོ་གོཉིཆེར་དེངོ་སྐྱ་ཁབོ་མོ་བྱཆེདེ།

今后，你等散动之胥吏，向清净禅定之百姓，（征收）四威仪之四大赋税⑩四大赋税（སྡུདེ་ཆེནི་བོཞིཁྲི་）的含义待考。和禅定座间施食之堆垛中（时），解渴之水以外休要者，好生帮助这些（百姓）过上无涣散的安宁（生活）。你等百姓，应勤加不偏不倚之耕耘和正念之维护。休要断了暖相之税基。再，你每有法旨么道，没三乘之体例勾当休做者，满足眼前幸福之监管和私下交易休做者。⑪这段硬译白话的意思是：休要号称‘我有法旨’而做违法的事。《荥阳洞林大觉禅寺爱育黎拔里八达令旨（1309）》有“再，这和尚每有令旨么道，没体例勾当休做者。”见蔡美彪前揭书153页。关于སྐྱ་ཁབོ་，《聂顿传承》302页有“མོཁྲི་སྡཆེའོཁྲི་ས་ཞིཁྲིངོ་ལ་གོཞིཁྲིས་ཀ་མོ་འོཛུགོས།སྐྱ་ཁབོ་མོ་བྱཆེདེ།འོདེཁྲི་པོའོཁྲི་ས་ཞིཁྲིངོ་ཕྱིཁྲིར་འོཐབོར་བོ་ཀུནི་རྩེ་བོའོཁྲི་བོདེགོ་པོབོ་ལ་གོཏབོདེ།མོ་བོརྩེཆེ་བོར་བོདེཆེ་བོར་སྡབོདེ་ཆུགོས།”（不要在俗户的田地里修建庄园，不要私下吞并，这里的田地都归会还给原来的主人，不要骚扰让其安心）。སྐྱ་ཁབོ་在《聂顿传承》在304 页中写作སྐྱ་གོབོ་，Everding 前揭书译作geheime Verlegung des Aufenthaltsortes（私下交易房产）。

[描述宣旨行为（Proclamatio）]

ཟླས་ནི་རངོ་ལ་སྐུལ་འོདེཆེབོས་ཀྱེཁྲི་འོཛཙིནི་རྒྱུའོཁྲི་ཡོཁྲི་གོཆེ་སྦྱོཁྲིནི་པོ་ཡོཁྲིནི་པོས།

这般晓谕了呵⑫加德满都版作བོཟླས་ནིས，德拉敦版作ཟླས་ནིས。此处藏文的ནི་和汉文的“呵”，均来自蒙文的动词条件式（conditional converb），可以表示假设，也可以表示一个动作引导出另一个动作（详见亦邻真《元代硬译公牍文体》588-589页）。因此，藏文的ནི་和ནིས་均可对译。。执把的自我勉励之法旨与了也者。⑬“执把的懿旨与了也者”见于《易州龙兴观懿旨碑（1309 年）》，见蔡美彪前揭文第203页。这一表达完美对应འོཛཙིནི་རྒྱུའོཁྲི་ཡོཁྲི་གོཆེ་སྦྱོཁྲིནི་པོ་ཡོཁྲིནི་，意思是“赐予了需要遵守的法旨”。

[威慑语（Sanctio）]

ཡོཁྲི་གོཆེ་ལ་མོ་རྩེཁྲིས་ནི་ངོནི་སབོངོ་གོསུམོ་གྱིཁྲི་ཙི་ར་བྱུངོ་དུས་མོཁྲི་སྐྲགོས་པོ་ཨོཆེ་ཡོཁྲིནི།

违犯此法旨呵，三恶趣之治罪施行之时，不怕那甚么？⑭此句前半部分对应《长清灵岩寺下院榜示碑(1306 年)》中的“如有违犯之人……治罪施行”，见蔡美彪前揭书140页。མོཁྲི་སྐྲགོས་པོ་ཨོཆེ་ཡོཁྲིནི།对应汉文“不怕那甚么”（汉文雅译“宁不知惧”）。关于“威慑语”内部结构、与主体之间的关系以及刑罚意义，见青格力文。

[文末落款（Eschatocol）]

སྣེངོ་བོ་སྣེ་ ཚཛོགོས་ཀྱེཁྲི་ལབོ། གོངོ་ཤར་ འོཛཙིནི་ མོཆེདེ་ ཀྱེཁྲི་ཟླ་ བོ། སྤངོ་བླངོས་དེགོགོ་སྒྲུབོ་མོཆེདེ་པོའོཁྲི་ཚཚེས། ཕ་རབོལ་ཕྱིཁྲིནི་དྲུགོ་གོཁྲི་ཉིཁྲིནི། བོདེཆེ་ཆཆེནི་འོབོའོ་རའོཁྲི་རཁྲི་ཁྲབོདེ་དུ་བྲིཁྲིས་པོ།

种种相之年，无执念之月，不偏不倚之日，六波若蜜多之昼，大乐巴热修行洞写来。

通过划线部分的语句，我们能够看出，从格式和用词上，巴热瓦无疑套用了元代旨书公文的体例。这种语言风格类似于元代白话碑文中的汉语；但是，相比汉蒙文法之间的差异，藏蒙文法的差异要小得多，因此，此类文体是否可以称作亦邻真先生所使用的“硬译公牍文体”，仍需更多当时的口语、文言的语料才能判断。于是，我们暂时不使用“元代硬译公牍藏文”或“元代白话藏文”，而保守地选择“元代公文体藏文”来指称这一文体。但是，可以肯定的是，它是直接生成于对蒙文公文的直译。读通这类文体，也需要在一定程度上回归蒙古语词汇和语法；这也是舒等学者采用的方法。

巴热瓦以“法界”充当法旨的权威来源，以“法性”充当法旨的颁布者，禅修中的种种障碍用晓谕对象的方式来一一列举，而核心的晓谕内容部分则是对如何破除这些障碍的指导。作者通篇使用属格来链接本体和喻体，如禅定（本体）之百姓（喻体），散动（本体）之胥吏（喻体），方便和智慧（本体）之驮驴（喻体）。以此形成了一个系统的比喻：农民生活平静，理应任其休养生息，以此才能扩大税基，不该派出胥吏过渡骚扰。以此比喻修行者的自心本来清净，任其自然可以获得暖相，不该由散动的心思所打扰。由此形成了一种形式和内容上的双重对应，体现了作者巧妙的构思。如果把比喻的本体部分去掉，则它俨然是一份用词和格式上十分规范的帝师法旨。但是，正是这些比喻中的本体部分，让这篇“旨书”成为了一份生动有趣的禅修口诀，让抽象的义理对应身边的实在的人、物、观念和社会关系。

元代藏文旨书的内容，可大体分为人事任命、财产保护和争议处理三种类型。据我们统计，《西藏历史档案荟萃》的13件旨书中，4件为人事任命，9件为财产保护。《聂顿传承》中抄录的14件旨书中，2件为人事任命，9件为财产保护，3件为争议处理。根据这一分类，巴热瓦该文套用的是处理争议类的公文格式。这一格式先复述争议，然后给出处理结果，给予作者足够的创作空间，为作者阐述佛教义理提供了形式上的便利。同时，作者利用了旨书发布者的威严，给自己的观点（即处理结果部分的内容）赋予了一种不容置疑的权威。

三、结语

通过上文的解读，我们看到巴热瓦利用日常生活中的意象来解释抽象义理，以俗事说佛事。据此可以推测，公文体藏文或许已经成为文人的日常知识，或者至少是巴热瓦所想象的读者的必要知识。除了推测看懂这类旨书体的文学作品所需要的知识背景，我们可以进一步提问：巴热瓦期待他的读者对旨书抱有什么态度？这一态度能否反映元代西藏对旨书的接受史？巴热瓦借用的决断类公文体，尤其可以体现皇帝及朝廷在争讼双方面前的权威；他正是借用了旨书公文的这种皇权权威，赋予“法性法旨”以类似的决断语气。他的读者若要感受这一修辞效果，不仅需要对元代的西藏社会特别是修辞中的农业生产意象有基本的了解，而且需要认可旨书公文体所代表的权威性及其法律效力。唯有如此，这种借俗事说佛事的修辞效果才能实现。反过来看，把“法界”与“皇帝”对举，也体现出作者眼中的中央旨书在调和百姓和基层官员之间的关系中的关键作用。

可以说这一创作手法，反映了元代公文在藏地的某种程度的普及和认可，补充了公文原档所难以提供的接受史。许明德指出，公文的硬译特征本身所具有的权威性被蒙汉君臣有意识地认识到，而且在汉文化圈的文体雅俗本身具有等级高低的背景下，硬译文体本身就是一种权力关系的体现，并成为表达身份和挑战权威的一种手段。[5]我们通过巴热瓦这篇文学作品看到，在西藏特有的政教观念之下，具有蒙古语特征的公文引起了与汉地不同的文学反应；但是与汉地相通的是，公文体所具备的权威性在藏地也被无误地感知并被有意识地利用。

旨书类公文本是元代特有的一系列可以称为“旨”的权威文件。除了皇帝圣旨称（其权威来自长生天），由皇室成员和宣政院领袖颁发的旨书均以皇帝圣旨为根本依据和权力来源。这一批以圣旨为核心的旨书，在西藏文学中引起了巧妙的回响。除了文学表达上的巧妙，这类文本中的社会经济关系、政治思想以及宗教义理等信息都值得挖掘和探讨，例如，文本中体现出的作者眼中的中央、百姓、基层官员三者的关系，俗户与胥吏的对立统一关系，与民休息、扩大税基的经济思想等等。这些研究元朝中央王朝与西藏地方关系的新材料，更是可以与新近出版的大批藏文古籍中的叙事文本结合，协助我们细致地考察围绕中央政府及其公文所展开的政治、经济、文学实践。例如，为《聂顿传承》中所包含的14篇元代公文提供了详细的历史背景的《穆钦·坚赞贝桑布传》[6]的出版，为我们了解藏文旨书生成过程等方面，提供了许多珍贵的材料。可见，旨书研究尚有许多有待拓展的空间。元朝对西藏的历史意识、语言文化的影响，亦有希望由此得以深入了解。